Gereedschap - een lange geschiedenis in het kort

Regelmatig doen archeologen ontdekkingen die ons meer vertellen over het ontstaan van gereedschap. Archeologen uit Europa en Amerika hebben in bij het plaatsje Nor Geghi in Armenië stenen gereedschap gevonden dat tussen de 325.000 en 350.000 jaar oud is.

Een gedeelte van deze gereedschappen is gemaakt door middel van de zogenoemde Levallois-techniek: het afbreken van verschillende steenschilfers van een grotere steen. Deze schilfers werden vervolgens als gereedschap gebruikt, terwijl daarvoor juist het restdeel van de steen gebruikt werd. De vondst gaat in tegen de heersende aanname dat de Levallois-methode zich verspreidde doordat mensen uit Afrika, die de techniek beheersten, emigreerden. Blijkbaar werd de methode in Eurazië ongeveer gelijktijdig uitgevonden.

Met deze Armeense vondst is weer een tipje van de sluiter opgelicht over het gereedschap dat onze voorouders gebruikten. Maar de geschiedenis van het gereedschapsgebruik gaat nog veel verder terug.

Gereedschap in de Steentijd

Vermoed wordt dat er zo´n 3,5 miljoen jaar geleden al gebruik werd gemaakt van gereedschap. Deze conclusie is gebaseerd op verscheidene archeologische vondsten. De oermens gebruikte in het begin alleen voorwerpen die in de natuur gevonden werden, zonder deze te bewerken. Dit waren bijvoorbeeld takken of stenen. In de Oude Steentijd (Paleolithicum, 2,5 miljoen jaar voor Christus tot 10.000 jaar geleden) begon men met het gebruik van eenvoudige stenen werktuigen.

Eerst gebruikte men gereedschappen die het resultaat waren van het afslaan van schilfers van geschikte stenen. Later begon men pas met het bewerken van deze ruwe materialen tot echte instrumenten. In 2012 werd bij Lake Turkana in Kenia bewerkt stenen gereedschap gevonden. Dit gereedschap is vermoedelijk ongeveer 1,76 miljoen jaar oud en is daarmee het oudste dat ooit gevonden is. De Levallois-techniek, waarover we hierboven spraken, kwam op in het Midden-paleolithicum. Verder gebruikte men in de Oude Steentijd eenvoudige houten voorwerpen en botten als gereedschap. Tijdens de Middensteentijd (Mesolithicum, 10.500 tot 5.300 voor Christus) en Nieuwe Steentijd (Neolithicum, 5.300 tot 3.200 voor Christus) werd het stenen gereedschap steeds verfijnder.

Gereedschap in de Brons- en IJzertijd

In de Bronstijd (3.000 tot 800 voor Christus) werd voor het maken van gereedschap steeds vaker brons gebruikt in plaats van steen. Van brons werden onder meer bijlen, beitels en messen gemaakt. Ook andere metalen raakten tijdens deze periode in opkomst. Toch werd er nog altijd veel steen gebruikt tijdens de Bronstijd, ook omdat men niet altijd de beschikking had over de grondstoffen voor brons.

Kenmerkend voor de IJzertijd (800 tot 12 voor Christus - de jaartallen verschillen per gebied) is, zoals de naam al zegt, het gebruik van ijzer. Dit werd tijdens deze periode ook het belangrijkste materiaal voor het maken van gereedschap. Het voordeel van ijzer, ten opzichte van brons, was onder meer dat het harder is, gemakkelijker te bewerken is en dat de grondstoffen ervoor beter beschikbaar waren.

Uitgelicht: hulpmiddelen bij het graven

Gereedschap is er in vele soorten en maten en voor vele verschillende werkzaamheden. Omdat in één tekst niet alle soorten aan bod kunnen komen, lichten we hier één categorie werktuigen uit: gereedschap dat gebruikt werd bij het graven. Bekend is dat in de Neolitische tijd en in de Vroege Bronstijd schouderbladen van dieren werden gebruikt om te graven. In China werden echter rond 1100 voor Christus al een soort schepjes gebruikt, die lijken op de scheppen die we tegenwoordig gebruiken. Deze eerste schepjes zijn door de eeuwen heen langzaam veranderd in de schep zoals we die nu kennen.

Hoe verder in de tijd, hoe meer het gereedschap ons werk uit handen heeft genomen. Dankzij onder meer de uitvinding van de stoomkracht en de elektriciteit konden onze voorouders, en kunnen wij tegenwoordig nog, veel aan de techniek overlaten. Ook bij het graven is dit het geval. De oudste graafmachines werkten waarschijnlijk op stoomkracht en men schat dat de periode waarin ze voor het eerst gebruikt werden rond de late 18e en vroege 19e eeuw ligt. Eén van de eerste modellen is de Otis Steam Shovel (´de stoomschep van Otis`), genoemd naar de Amerikaanse uitvinder William Smith Otis. Later werden hydraulisch aangedreven graafmachines ontwikkeld en aan het einde van de 19e eeuw werkten ze op elektrische motors. Tegenwoordig zijn graafmachines zelfs online aan te schaffen (zie hier); de technische vooruitgang staat duidelijk nog lang niet stil.

Lees in het kader van de ontwikkeling van werktuigen ook ons artikel over de uitvinding van de ploeg.