Geschiedenis van de Amsterdamse Jodenbuurt
Het Joods Historisch Museum, het JHM Kindermuseum, de Hollandsche Schouwburg en de Portugese Synagoge hebben zich gebundeld in het Joods Cultureel Kwartier. Bezoekers kunnen nu met één kaartje alle vier deze instellingen in de oude Joodse wijk van Amsterdam bezoeken. De Jodenbuurt was sinds het einde van de 16e eeuw de wijk met de meeste joodse bewoners van Nederland en kende een geheel eigen dynamiek.
Sefardische Joden uit Spanje en Portugal waren in 1593 de eerste Joden die zich in Amsterdam vestigden. Zij waren op de vlucht voor de Spaanse Inquisitie en na een periode in Antwerpen trokken zij verder naar Amsterdam. De Sefardische Joden gingen in de buurt van de Jodenbreestraat en het eiland Vlooienburg wonen, waar al snel een levendige Joodse wijk ontstond. Zij bouwden hun eigen synagoges, die in eerste instantie verborgen moesten blijven, zoals Bet Jacob in 1610 en Neve Sjalom in 1612. Op 8 november 1616 kregen de Joden recht op geloofsvrijheid van het stadsbestuur, waarna in 1618 de Bet Israël synagoge opgericht werd.
Asjkenazische Joden
Na de eerste immigratiegolf van de Sefardim vestigden zich in de loop van de 17e eeuw ook veel Asjkenazische Joden uit Centraal- en Oost-Europa in Amsterdam. Zij waren op de vlucht voor de vele pogroms die plaatsvonden in landen als Polen en Rusland en zagen in Amsterdam een veilige bestemming. De Sefardische en Asjkenazische Joden leefden in gescheiden gemeenschappen. De Asjkenazim waren vaak arme immigranten, terwijl de Sefardim veelal rijk en betrokken bij de handel waren. Zo hadden de Sefardische Joden David en Isaac de Pinto een grote invloed op het bestuur van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en de Verenigde Oost-Indische Compagnie.
Diamantindustrie
Doordat het de Joden verboden was om in gildenverband te werken moesten zij op zoek naar andere beroepen, bijvoorbeeld als zijdewevers of diamantbewerkers, die geen gilden kenden. In de 19e eeuw kregen de Joden wel steeds meer rechten, maar bleven zij vaak werkzaam in de diamanthandel. De Joodse Algemene Nederlandse Diamantwerkersbond was één van de eerste vakbonden in Nederland.
Tweede Wereldoorlog
Toegang tot het Joodse getto in de Tweede Wereldoorlog
Onder het Nazibewind werd de Jodenbuurt een getto. De bezetters plaatsten grote hekken rond de wijk en lieten veel bruggen permanent openstaan, zodat bewoners alleen op bepaalde plekken de wijk in en uit konden. Tijdens razzia’s werden veel van de Joden die niet zaten ondergedoken weggevoerd naar concentratiekampen. In september 1943 werden de laatste Amsterdamse Joden afgevoerd, waarna de Jodenbuurt grotendeels leegstond. Tijdens de Hongerwinter van 1944 werden de Joodse huizen en synagoges grotendeels gestript van al het brandbaar materiaal. De Tweede Wereldoorlog had een enorme invloed op het leven in de Amsterdamse Jodenbuurt. In 1945 waren er nog maar 11.000 van de 80.000 Amsterdamse Joden van voor de oorlog over.
Na de oorlog
Na de oorlog was de Jodenbuurt een verlaten en vervallen buurt. In de jaren ’50 werd een deel van de bebouwing gesloopt om tussen het Weesperplein en de Prins Hendrikkade een brede verkeersweg aan te leggen. In de decennia daarna werden veel van de oude huizen en smalle straatjes langs de Weesperstraat en de Jodenbreestraat weggehaald en kwamen daar nieuwbouwblokken voor in de plaats. In de jaren ’80 bloeide de buurt weer enigszins op, maar van de Joodse identiteit van de Jodenbuurt was weinig meer over.
Enkele Joodse monumenten herinneren nu nog aan het Joodse leven in de wijk. Het Huis De Pinto, het voormalige herenhuis van de rijke De Pinto familie, is bewaard gebleven en ook de Portugees-Israëlische Synagoge herinnert nog aan de oude Jodenbuurt. De vier Joodse instellingen die samen gaan werken in het Joods Cultureel Kwartier willen de gedachte aan de oude Jodenbuurt levend houden. Het samenwerkingsverband werd gisteren gelanceerd in het kader van het 80-jarig bestaan van het Joods Historisch Museum.
