Groenland staat al meer dan eeuw op het verlanglijstje van de VS

Donald Trump heeft zijn oog (nogmaals) op Groenland laten vallen. Volgens Trump is het noodzakelijk voor de veiligheid van de VS en de hele wereld dat Groenland Amerikaans grondgebied wordt. Maar zowel de Groenlanders als de Deense regering, die formeel de scepter zwaait over Groenland, zien dat anders. Het is niet voor het eerst dat de VS Groenland in wil lijven. Wat hebben de VS met Groenland en hoe verliepen de vorige keren dat de VS Groenland in wilde lijven?

Op dit moment is Groenland een autonoom land binnen het Koninkrijk Denemarken. Dat betekent dat de Groenlanders een eigen regering hebben, maar wel onder de soevereiniteit van het Deense koningshuis vallen. Die relatie gaat terug tot het Koninkrijk Denemarken en Noorwegen (ook bekend als Denemarken-Noorwegen), dat van 1536 tot 1814 bestond. Ongeveer een eeuw eerder waren de al bestaande Noorse kolonies op Groenland langzaam vervallen en verdwenen. Vergeten waren die koloniën echter niet. Vanaf de zeventiende eeuw begonnen de Denen en Noren zich weer op Groenland te richten, waarbij de (nu Deense) koningen het land claimden. Die claim werd in 1721 geformaliseerd.

De Napoleontische oorlogen betekenden een grote breuk. Het koninkrijk Denemarken en Noorwegen probeerde neutraal te blijven, maar werd desondanks meegezogen in de oorlogen en kwam in het kamp van Napoleon terecht. Nadat Napoleon in 1813 de Slag bij Leipzig verloor, werd Denemarken als deel van het verliezende kamp gedwongen de Vrede van Kiel te tekenen. Daarbij moest Denemarken Noorwegen afstaan, maar behield het de koloniën in Groenland. Sindsdien is Groenland nog altijd onderdeel van het Deense koninkrijk. Wel hebben de Groenlanders steeds meer autonomie weten te verkrijgen, vooral in de tweede helft van de vorige eeuw.

1867-1868, Groenland bijna verkocht

Dat Groenland toebehoorde aan de Deense koningen, weerhield andere mogendheden niet om hun oog op het eiland te laten vallen. De VS was er een van. In 1867 kocht de VS Alaska van Rusland en in diezelfde periode probeerde de VS ook Groenland in te lijven. Het idee hierachter had meerdere aspecten. De Monroe-doctrine, die bepaalde dat de VS zich actief verzette tegen Europees kolonialisme op het westelijk halfrond, was er een van.

Belangrijker was echter de golf van expansionisme die in de negentiende eeuw door de VS trok. Onder sommige politici leefde het idee dat na Alaska ook andere gebieden ingelijfd of aangekocht konden worden. Daarbij ging het vooral om Groenland en IJsland. Als de VS naast Alaska ook Groenland inlijfde, had de VS twee belangrijke strategische posities op het noordelijk halfrond in handen, vooral ten opzichte van Canada, dat nog altijd Brits grondgebied was. De expansionisten, waaronder de Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken William Seward, verwachtten dat de aankoop van Groenland ertoe zou leiden dat Canada zich binnen afzienbare tijd ook bij de VS zou voegen.

Daarnaast speelden ook economische beweegredenen een rol: de wateren rondom Groenland waren rijke visgebieden, terwijl het land zelf (nog altijd) rijk is aan waardevolle grondstoffen. Terwijl de inkt van de Alaska Purchase nog nauwelijks droog was, richtten de Amerikanen zich op Groenland. Seward begon in 1868 openlijke onderhandelingen met het Deense koningshuis, dat naar verluidt niet onwelwillend stond tegenover een lucratieve deal. Seward zou zo’n vijf-en een half miljoen dollar hebben geboden voor de overname van Groenland en IJsland. De onderhandelingen zouden lang voorspoedig zijn verlopen, totdat Seward in eigen land voor obstakels kwam te staan. Seward maakte deel uit van de regering onder president Andrew Johnson, die vrijwel voortdurend in conflict was met het Congres. Die was vrijwel voortdurend in conflict met het Congres, waardoor ook Sewards voorstel strandde. In het Congres werden Groenland en IJsland namelijk afgeschilderd als een ‘ijskist’ die een prijzige investering niet waard was. Zo verdwenen  Sewards plannen in de prullenbak. 

Verenigde Staten kopen Deense kolonie in de Caraïben

Net als in 1868 stonden de Denen ook later niet onwelwillend tegenover de verkoop van een aantal van hun overzeese gebieden aan de VS. Aan het begin van de twintigste eeuw werden nieuwe onderhandelingen gestart tussen de VS en Denemarken over de verkoop van Deens West-Indië in het Caraïbisch Gebied, IJsland en Groenland. In 1902 werd een voorstel om Deens West-Indië te verkopen echter nog afgewezen door het Deense parlement.

De onderhandelingen werden echter niet helemaal gestaakt en raakten na de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog zelfs in een stroomversnelling. In de VS werd gevreesd dat Duitsland Denemarken zou binnenvallen en vervolgens de Deense koloniën zou bezetten om vanuit daar Amerikaanse doelen aan te vallen. Terwijl de oorlog woedde en de VS erbij betrokken raakte, gingen de onderhandelingen in het diepste geheim door.

De nadruk verschoof echter naar het Caraïbisch gebied. President Woodrow Wilson zag namelijk meer potentie in Deens West-Indië, dat uit een aantal Caribische eilanden bestond. De eilanden lagen op de vaarroute naar het Panamakanaal en hadden ook meer economische waarde volgens de president, die Groenland naar verluidt maar een ijswoestijn zonder economische waarde vond. In 1917 werden de Deens-West-Indische Eilanden daadwerkelijk verkocht en werden onder de naam van de Amerikaanse Maagdeneilanden ingelijfd door de VS. Met de voorwaarden van de verkoop erkende de Amerikaanse regering van Woodrow Wilson ook de Deense soevereiniteit over heel Groenland.

De onderhandelingen tussen Denemarken en de VS lieten in Londen alle alarmbellen afgaan. In de ogen van de Britten was de overname van Groenland door de VS nog altijd mogelijk en bovendien erg onwenselijk. Om dat te voorkomen, begonnen de Britten zelf onderhandelingen met de Denen. De Britten wisten in 1917 te bedingen dat ze bij een volgende verkoopmogelijkheid van Groenland als eerste mogendheid mochten bepalen of zij het eiland wilden kopen.

Amerikaanse bases op Groenland tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog schudde de discussie rond Groenland nogmaals op. De Duitse bezetting van Denemarken wakkerde de Amerikaanse angst voor een nabije Duitse verovering van Groenland weer aan, maar ook onder de Groenlanders waren er angsten. De Groenlanders zagen hun eiland als een onbezet deel van een bezet land en probeerden, in weerwil van instructies uit Kopenhagen, een neutrale positie te behouden. Er werd niet alleen voor een Duitse bezetting gevreesd, maar ook voor een Britse invasie vanuit Canada. Zo’n aansluiting bij het Britse kamp zou in de ogen van de Groenlanders net zo goed betekenen dat Groenland meegesleept zou worden in de oorlog.

En dus dienden de Groenlanders via de Deense ambassadeur een verzoek om militaire bescherming in bij de enige overgebleven neutrale macht in de buurt: de VS. Die reageerde positief en het duurde niet lang of de Amerikaanse kustwacht landde in Groenland om te helpen de neutraliteit te beschermen. De oorlog was daarmee echter niet ver weg. Groenland werd een tussenstop voor de Amerikaanse hulpkonvooien richting Groot-Brittannië en Rusland.

Uiteindelijk betekende de Amerikaanse aanwezigheid dat Groenland zo toch bij de oorlog betrokken raakte. In 1941 sloten de Deense ambassadeur en de Amerikanen een verdrag dat de bouw van Amerikaanse militaire bases op Groenland toestond. De geallieerde militaire aanwezigheid werd enorm uitgebreid. Duizenden troepen werden op Groenland gestationeerd om vanuit daar geallieerde schepen te beschermen en weerberichten door te geven. Dat leidde tot gevechten in de wateren rondom Groenland, en enkele keren op het eiland zelf, toen Duitse teams op Groenland landden om er weerstations op te zetten.

Amerikaanse bases tijdens de Koude Oorlog

Het verdrag uit 1941 leverde na de Tweede Wereldoorlog felle discussies op tussen Denemarken en de VS. Volgens de Denen gold het verdrag omtrent de Amerikaanse bescherming van Groenland tot het weer vrede zou zijn. Maar de Amerikanen beriepen zich op een artikel in het verdrag, dat Amerikaanse aanwezigheid toestond zolang de VS die aanwezigheid nodig achtte. En met de uitbraak van de Koude Oorlog was die aanwezigheid nog steeds noodzakelijk, aldus de VS. De Deense diplomatie was niet sterk genoeg om de VS op andere gedachten te brengen. Integendeel: in 1947 deed de VS een aanbood om opnieuw te onderhandelen over de koop van het eiland, maar het Deense parlement hield voet bij stuk.

Pas in 1951 staakten de Denen, die zich inmiddels bij de NAVO hadden aangesloten, hun verzet tegen de Amerikaanse aanwezigheid op Groenland en werd het verdrag uit 1941 zelfs herbevestigd. De Amerikanen grepen hun kans en bouwden in 1952 de enorme luchtmachtbasis Thule Airbase. Daarmee leek de zaak beslecht, en formeel was dat ook zo. Toch waren Amerikaanse topmilitairen er niet gerust op en in 1955 dienden zij een verzoek in bij toenmalig president Eisenhower om nogmaals te proberen Groenland over te kopen van de Denen. Daar kwam echter niets van terecht. Desondanks breidden de Amerikanen hun militaire bases op het eiland flink uit en werden er in het geheim zelfs zware nucleaire wapens verstopt.

Amerikaanse ambities in de eenentwintigste eeuw

Het verdrag dat in 1941 met de Amerikanen werd gesloten en in 1951 werd herbevestigd, is sindsdien nog meerdere malen hernieuwd. Dankzij het NAVO-bondgenootschap hebben Denemarken en de VS op militair vlak gedeelde belangen bij de Amerikaanse aanwezigheid in Denemarken. Maar de Amerikaanse ambitie om Groenland daadwerkelijk over te nemen en aan het Amerikaanse grondgebied toe te voegen, is niet helemaal verdwenen.

Dat bleek naar aanloop van de twee presidentstermijn van Donald Trump, die in niet mis te verstane bewoordingen liet weten dat hij Groenland wil overkopen. Naar eigen zeggen is dat goed voor de vrijheid en veiligheid in de wereld, maar waarschijnlijk heeft Trumps ambitie meer te maken met de grondstoffen van Groenland en zijn wens om een duidelijk stempel op de geschiedenis van de VS te drukken.

Het is echter maar de vraag of een dergelijke ‘aankoop’ mogelijk is. Het akkoord met Groot-Brittannië uit 1917 is volgens sommige juristen nog altijd geldig. Hierdoor zou het Verenigd Koninkrijk het eerste land zijn dat een bod op het eiland mag doen als Denemarken de intentie heeft Groenland te verkopen. Maar bovenal is Groenland geen kolonie meer, die zomaar van de hand gedaan kan worden. De Groenlanders hebben anno 2025, in tegenstelling tot de bewoners van Deens West-Indië in 1917, recht op zelfbeschikking en een beslissing over aansluiting bij een ander land. Inlijving door een ander land zou vooral moeten afhangen van wat de Groenlanders zelf willen. Daarnaast zou Trump ook rekening moeten houden met de wensen van de bevolking in zijn eigen land. Volgens een onderzoek uit januari 2025 van Suffolk University, zou 53% van de Amerikanen de aankoop van Groenland niet zien zitten.