Herkomst van ‘over het paard getild zijn.’

Wanneer iemand ‘vol is van zichzelf’ en dit veroorzaakt is doordat hij of zij de hemel in geprezen is of verwend is geraakt, kun je dit uitdrukken door te stellen dat iemand ‘over het paard getild’ is. Deze uitdrukking bestaat al honderden jaren.

De uitdrukking ‘hij is over het paard getild’ gaat ten minste terug tot de 17e eeuw en werd daar in verschillende teksten aangetroffen. Carolus Tuinman nam de uitdrukking in zijn boek  De oorsprong en uitlegging van dagelijks gebruikte Nederduitsche spreekwoorden (1726) op, hij sprak van de uitdrukking ‘Ymand over ’t paard heen zetten.’ Tuinman legde uit dat deze uitdrukking vrij letterlijk genomen kon worden.

Iemand over het paard heen zetten

Wanneer ‘iemand over het paard heen gezet werd’ betekende dit dat een persoon van adel hulp kreeg bij het bestijgen van een paard. Vaak hadden mensen met aanzien een paard en deze mensen hadden ook knechten. Als de knecht zijn meester een te enthousiast duwtje gaf bij het bestijgen van zijn paard kon het gebeurden dat de meester aan de andere kant weer van het paard afviel. In dat geval was deze persoon letterlijk ‘over het paard heen gezet’.

Verandering van het spreekwoord

Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett beschreef later in het standaardwerk Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923) hoe de betekenis van de uitdrukking  veranderde. Hij stelde in zijn boek dat de betekenis van de uitdrukking in de 17e eeuw nog vrij dicht bij de letterlijke betekenis lag.

Over het paard tillen in de 18e eeuw

Volgens Stoett en andere letterkundigen veranderde de betekenis in de 18e eeuw naar de huidige betekenis. Dit betekent dus  dat de uitdrukking vanaf de 18e eeuw werd gebruikt om aan te duiden dat iemand zodanig aangeprezen werd dat dit uiteindelijk tegen hem ging werken. Dit gebeurde dan niet in de laatste plaats omdat ook de persoon zelf meende aan de verwachtingen te kunnen voldoen. Waarom de betekenisverandering plaatsvond, wordt bij Stoett en de andere letterkundigen niet helemaal duidelijk.  

Afbeelding:

Meister des Codex Manesse (Grundstockmaler) [Public domain], via Wikimedia Commons