Het ijzeren gordijn, van prikkeldraad naar fietsroute

Het IJzeren Gordijn was de scheidslijn tussen de kapitalistische West-Europese landen en de communistische Oostbloklanden. In de periode na de Tweede Wereldoorlog tot 1991 waren de grenzen gescheiden door muren, elektrische spanning en prikkeldraad. Vandaag de dag  heeft de European Cyclists Federation samen met de Europese Unie plannen gemaakt voor een fietsroute, die er al grotendeels ligt. De route is uniek, want het pad leidt door een gebied dat 30 jaar geleden verboden toegang was.

Het symbool van de Koude Oorlog

Het IJzeren Gordijn liep van het noorden van Scandinavië tot Griekenland. Hoewel er daadwerkelijk op sommige plekken betonnen muren stonden en de grenzen gescheiden waren door prikkeldraad, wordt het IJzeren Gordijn als denkbeeldig beschouwd. Na de Tweede Wereldoorlog scheidde de lijn het vrije westen van het communistische oosten. Daarmee was het IJzeren Gordijn een symbool van de Koude Oorlog. Op 2 mei 1989 opende Hongarije voor het eerst in 44 jaar de grenzen. Het duurde tot 1991 voordat de grenzen overal open waren.

Een fietsroute langs het IJzeren Gordijn

Op het traject van het IJzeren Gordijn loopt de Iron Curtain Trail, de Engelse naam van de Europese fietsroute die twintig landen passeert. De route, gesubsidieerd door de Europese Unie, leidt langs vele plekken die ons stil laten staan bij de Koude Oorlog. De route is meer dan tienduizend kilometer lang en start in het Noorse Kirkenes vlakbij de Bartentszzee. De route is uniek. Omdat het trajact het IJzeren Gordijn volgt, loopt de route door een gebied waar je in de Koude Oorlog niet mocht komen. Op sommige plekken stonden twee rijen hekken met daartussenin een mijnenveld. De nieuwe route zorgt voor toerisme en nodigt mensen uit op ontdekkingstocht te gaan naar de Europese cultuur en geschiedenis. In Kirkenes in het hoge noorden van Noorwegen op de grens met Rusland verdween het IJzeren Gordijn in 1991. De grenspost vlakbij Kirkenes was slechts een van de twee grensposten tussen een Westers NAVO-land en de Sovjet-Unie. De grens werd zwaar bewaakt.

De verandering van het IJzeren Gordijn

De fietsroute dat het traject van het IJzeren Gordijn volgt is een project dat in volle gang is. De 10.400 kilometer lange route is een van de vijftien euroveloroutes, een lange fietsroute door Europa. In veel landen wordt nog aan de IJzeren Gordijnfietsroute gewerkt en op sommige plekken ligt er nog geen fietspad.

Bestaat het IJzeren Gordijn nog steeds?

Het fietspad loopt niet door Wit-Rusland, maar het is ook niet zo gemakkelijk om de Wit-Russische grens over te komen. Wie van Litouwen naar Wit-Rusland wil, heeft vandaag de dag nog steeds een visum nodig. Op de grens loopt een hek met prikkeldraad dat niet alleen Litouwen en Wit-Rusland van elkaar scheidt, maar ook een dorp splitst.  Personen uit het Litouwse dorp Norviliškės, dat in Wit-Rusland Piackunai heet, kunnen alleen met een visum familie bezoeken aan de Wit-Russische kant van het dorp. De fietsroute loopt wel een stuk door Rusland en voor dit land is ook een visum nodig.

De absurde betonnen muur

Op sommige plekken stonden er geen hekken met prikkeldraad, maar een muur. Het bekendste voorbeeld van een betonnen afscheiding was de Berlijnse muur, die viel in november 1989. In Mödlareuth in Duitsland staat midden in het dorp nog altijd een stuk muur. De muur is blijven staan om aan te tonen hoe absurd de muur was. De muur in het dorp had consequenties voor de taal. Na de val van het IJzeren Gordijn spraken de dorpsbewoners aan de westkant een ander dialect dan de bewoners uit de Oost-Duitse kant. De West-Duitse bewoners zeiden Guten Tag als zij elkaar wilden begroeten, terwijl de Oost-Duitsers Grüß Gott tegen elkaar zeiden.

De communist Anton Ceausescu

In Roemenië werden in de periode van 1945 tot 1989 twee miljoen mensen opgepakt van wie ongeveer twintig procent is vermoord. Een groot deel van deze periode was Anton Ceausescu de communistische leider van Roemenië. De fietsroute gaat twee keer de grens over van Servië naar Roemenië. Bij de tweede grensovergang richting de Servische stad Niš worden fietsers door gedenkplaquettes nog eens herinnerd aan het autocratische regime van Ceausescu.

IJzeren Gordijn door een natuurgebied

Waar de grensgebieden ten tijde van de Koude Oorlog uiteraard geen gezellige plekken waren, leidt de fietsroute je vandaag de dag door verschillende natuurgebieden. In Estland loopt de route door het nationale park Laheema, het oudste park van de voormalige Sovjet-Unie. In Duitsland wordt de voormalige grenszone veranderd in de Grünes Band, een strook van ongerepte natuur op de plek waar eens beton en prikkeldraad stond. In het park Šumava in Tsjechië lopen edelherten vandaag de dag nog altijd aan de kant van het IJzeren Gordijn. De herten durven de grens niet meer over, omdat niet alleen personen maar ook dieren ten tijde van de Koude Oorlog stierven bij het passeren van de grens. De herten gingen dood wanneer zij in aanraking kwamen met hekken die onder elektrische spanning stonden. In Macedonië leidt de route door de Belasica bergen waar onder andere enkele watervallen te zien zijn.

Bulgarije, het meest loyale Oostblokland

De fietsroute eindigt in het Bulgaarse Rezovo, een stad die ligt aan de Zwarte Zee. Bulgarije was tijdens de Koude Oorlog een van de meest loyale bondgenoten van Rusland. De Bulgaren streden in 1968 mee met de Russen tijdens de Praagse lente. De Tsjechoslowaken kwamen in opstand tegen het communisme, maar de Russen en Bulgaren drukten de opstand de kop in. Door de hervormingen van de Sovjet-Unie verloren de Bulgaarse communisten in 1990 hun macht.