2 mei 1989 Eerste scheuren in IJzeren Gordijn

De politieke en militaire barrière, bekend als het IJzeren Gordijn, die de westerse wereld van de communistische wereld scheidde werd na de Tweede Wereldoorlog in het leven geroepen. Decennia later werden op 2 mei 1989 door Hongaarse grenswachten de eerste blokkades opgeheven.

Het IJzeren Gordijn

Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog werd Europa herverdeeld en leidden de meningsverschillen tussen de Sovjet-Unie en ‘het Westen’, geleid door de Verenigde Staten, tot de Koude Oorlog. Het IJzeren Gordijn was de denkbeeldige grens tussen het kapitalisme (het Westen) en het communisme (het ‘Oostblok’) en liep dwars door Europa waarbij Duitsland door midden werd gedeeld. De grens werd voorzien van diverse muren, afzettingen en grensposten waarvan de bekendste de in 1961 gebouwde Berlijnse Muur is die West-Berlijn van Oost-Berlijn scheidde.

Benaming IJzeren Gordijn

Het IJzeren Gordijn was van oorsprong een beveiligingsmaatregel om in een schouwburg ten tijde van brand het publiek van het podium te scheiden door middel van een ijzeren wand, maar werd later als metafoor gebruikt als afscheiding tussen gebieden. Het was de Britse ex-premier Winston Churchill die in 1945 waarschuwde dat de grens Europa zou verscheuren. Hij was de eerste die de grens het zogenaamde “IJzeren Gordijn” noemde.

Gorbatsjov

De Koude Oorlog was een aaneenschakeling van oplopende spanningen en wederzijdse dreigementen, die zorgde voor een wapenwedloop tussen het Westen en de Sovjet-Unie. De verschillende oorlogen waarin de Sovjet-Unie betrokken raakte, eisten in de jaren ‘80 hun tol op de eigen economische en politieke situatie. In 1985 kwam de hervormingsgezinde Michail Gorbatsjov aan de macht als leider van de Communistische Partij in de Sovjet-Unie. Door gesprekken met de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan kreeg Gorbatsjov het voor elkaar dat er besloten werd dat zowel de Amerikanen als de Russen hun kernwapens uit Europa zouden terugtrekken.

Perestrojka

Kernpunten in Gorbatsjovs beleid waren perestrojka (hervormingen) en glasnost (openheid) en ondanks het verzet van zijn partijgenoten deed hij er alles aan om zijn doel te bereiken. Als onderdeel van zijn hervormingen trok hij in 1988 zijn troepen terug uit Afghanistan en gaf hij aan de landen van het Warschaupact, de landen aan de oostelijke kant van het IJzeren Gordijn, te kennen dat zij er alleen voor stonden. Dit besluit was mede de reden dat het IJzeren Gordijn in mei 1989 geopend werd en in november 1989 de Berlijnse Muur viel.

De rol van Hongarije

De eerste stap in het afbreken van het IJzeren Gordijn werd gedaan door grenswachten van het meest liberale land van het Warschaupact: Hongarije. De eerste scheuren in het IJzeren Gordijn maakten het mogelijk voor Oost-Duitsers om via Hongarije naar Oostenrijk te vluchten om via deze weg West-Duitsland te bereiken. Toen de grens officieus geopend was volgde op 27 juni 1989 de symbolische daad van het doorknippen van het IJzeren Gordijn door de Hongaarse en Oostenrijkse ministers van Buitenlandse Zaken. Gezamenlijk knipten zij een gat in de muur van ijzerdraad als teken dat de scheiding tussen Oost en West spoedig ten einde zou komen.

De val van de Berlijnse Muur

Door het doorknippen van het IJzeren Gordijn was het legaal geworden om van Oost-Europa naar West-Europa te reizen. De dreigende leegloop van Oost-Duitsland was reden voor de autoriteiten om later dat jaar in november de restricties van het reizen tussen Oost- en West-Berlijn op te heffen. Aanhoudende protesten in een aantal Oost-Duitse steden tegen de Muur sinds september 1989 kenden hun hoogtepunt na een speech van de Oost-Duitse partijleider Günter Schabowski op 9 november 1989. Hij gaf in deze speech aan dat het vanaf dat moment mogelijk was om te reizen tussen Oost- en West-Berlijn. Wat Schabowski niet had zien aankomen was dat na zijn speech grote menigten zich bij de Muur verzamelden en over de muur klommen. Dit betekende de val van de Berlijnse Muur.

Afbeeldingen:

• President Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov tijdens de Reykjavik-top op 12 oktober 1986 via Wikimedia Commons
• Een stukje IJzeren Gordijn dat bewaard is gebleven in Tsjechië via Wikimedia Commons