Het Lieverdje: beroemd standbeeld sinds de Provo happenings

Het beroemde standbeeld het Lieverdje, dat staat op het Spui in Amsterdam, is door een vrachtwagen omver gereden. Het standbeeld stond daar sinds 1960 en stelt een Amsterdams ‘straatjochie’ voor. Het fungeerde als middelpunt van de happenings die in de jaren ’60 werden georganiseerd door Robert Jasper Grootveld. Hij was één van de leiders van de beroemde Provobeweging die vooral in Amsterdam populair was en waarover breed uitgemeten werd in de media.

Provo ontstond uit een samenwerking tussen verschillende groepen jongeren met linkse ideeën. Roel van Duyn was één van de leiders van de beweging. Hij en zijn vrienden demonstreerden al in het begin van de jaren ’60 tegen de dreigende escalatie van de Koude Oorlog. Van Duyn was pacifistisch, verzette zich tegen de ‘consumptiemaatschappij’ en had anarchistische sympathieën.

Anti-rookmagiër

Robert Jasper Grootveld was de andere inspirator van Provo. Hij organiseerde sinds 1964 happenings op het Spui, bij het standbeeld Het Lieverdje. De happenings van Grootveld waren mystieke bijeenkomsten waarin hij zich bijvoorbeeld afzette tegen tabaksfabrikanten. Grootveld koos voor het Lieverdje omdat dit standbeeld mede gefinancierd was door tabaksfabrikanten. In de jaren ‘60 was al bekend dat roken kankerverwekkend is, maar reclames van tabaksfabrikanten waren overal aanwezig. Tijdens de happenings rookte Grootveld aan één stuk door sigaretten en ondertussen zei hij ‘uche-uche-uche’. Hij noemde zichzelf de Anti-rookmagiër. De happenings trokken veel bekijks en vaak traden de autoriteiten hard op. Uiteindelijk kwamen Van Duyn en Grootveld dankzij deze happenings in contact met elkaar.

Ontstaan van Provo

Om zich te verzetten tegen de ‘consumptiemaatschappij’, het hoofddoel van Van Duyn en Grootveld, werd de  tactiek van ‘Provokatie’ bedacht. Door de autoriteiten te provoceren wilde men publiciteit krijgen, zodat er aandacht voor de ideeën van Provo kwam. Zij brachten een maandblad uit dat zij de titel Provo gaven. Het eerste nummer van Provo verscheen in juli 1965. De oplage bedroeg enkele honderden exemplaren. In het blad stond ondermeer hoe je een bom kon maken, en de autoriteiten reageerden hier fel op. Ze doorzochten het huis van Van Duyn en namen alle nog aanwezige exemplaren van Provo in beslag.

Media-aandacht

Het provoceren van de autoriteiten lukte goed. Tijdens de happenings van Grootveld verzamelden de leden van Provo zich rond het Lieverdje en op ludieke wijze werd er tegen van alles geprotesteerd, zoals milieuvervuiling en de onderdrukking van vrouwen. De autoriteiten wisten zich geen raad met de protesten en traden hard op. Provo kreeg veel media-aandacht, niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland.

Huwelijk Beatrix en Claus

Toen prinses Beatrix in 1966 ging trouwen met de Duitse Claus von Amsberg  kregen zij te maken met veel protest, met name van de Provo’s. Met de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen, waren veel mensen tegen de keuze van de huwelijkspartner van Beatrix. Op de dag van het huwelijk, dat live op televisie werd uitgezonden, kwam het dan ook tot tumult. De provo’s scandeerden republikeinse leuzen en er werden rookbommen gegooid. Eén rookbom kwam op de Gouden Koets terecht. De hele wereld kon meekijken hoe de Koninklijke stoet door de rook bijna onzichtbaar was geworden en hoe jongeren zich in Amsterdam tegen het gezag verzetten. Twee mensen die niet bij Provo hoorden werden opgepakt, maar in de media leek het of Provo het hele protest georganiseerd had.

Hardhandig optreden

Uit binnen- en buitenland kwamen mensen om de happenings te bezoeken en ook de aandacht van de pers nam toe. De autoriteiten lieten zich telkens provoceren. Vaak werden vreedzaam demonstrerende provo’s voor het oog van de camera door politieagenten met geweld gescheiden, waarna de demonstranten op hardhandige wijze werden opgepakt. Het werd steeds duidelijker dat de politie en burgemeester van Amsterdam zich geen raad wisten met de situatie.

Opheffing van Provo

Uiteindelijk heeft het succes van Provo er toe geleid dat de burgemeester en de hoofdcommissaris van de politie van Amsterdam aftraden. Dit gebeurde in 1967. Kort daarna verklaarden woordvoerders van Provo dat de beweging haar doelen bereikt had. Er was aandacht voor hun standpunten gekomen en de burgemeester en commissaris van de politie waartegen ze zich verzet hadden waren opgestapt. Op 13 mei 1967 hief Provo zichzelf op.

Het Lieverdje was in 1960 neergezet op initiatief van de Amsterdamse journalist Henri Knap. Hij vond dat er een standbeeld moest komen van iemand die nog niet succesvol was, daarom werd gekozen voor een straatjochie. Het standbeeld groeide uit tot middelpunt van de happenings van Provo. Het is na de botsing zwaar beschadigd geraakt en voor herstel naar een bronsgieterij gebracht. De gemeente Amsterdam hoopt het beeld zo snel mogelijk terug te kunnen plaatsen op het Spui.