Het samoeraizwaard: eeuwen van vakmanschap

Een politiehond heeft gisteravond in het Brabantse Oosterhout een man met een samoeraizwaard overmeesterd. De man had zichzelf met het zwaard verwond en zijn stiefzoon bedreigd. De samoerai vormden tussen ongeveer de 12e en de 19e eeuw na Christus een krijgersklasse in Japan. Zij waren gewoonlijk bewapend met twee zwaarden.

Wat in de volksmond een samoeraizwaard genoemd wordt is meestal een replica van een katana, het lange zwaard, of een wakizashi, het korte zwaard van een samoeraikrijger.

De beste zwaarden ter wereld

Waarom een replica? Omdat de traditionele zwaarden op een speciale manier gesmeed worden. De kling van een authentiek Japans zwaard heeft een kern van zacht staal met weinig koolstof, omgeven door een mantel van hard staal met veel koolstof. Deze buitenste laag is gemaakt van tama-hagane, een soort staal dat op een traditionele wijze gemaakt wordt in een houtskooloven. Het materiaal en de smeedwijze maken het zwaard zo duur, dat maar weinig mensen er één kunnen betalen, en bovendien worden ze maar mondjesmaat, speciaal op bestelling, gemaakt.

Je krijgt dus niet zomaar een origineel Japans zwaard in je bezit. Maar bezit je er één, dan heb je iets bijzonders in handen. Japanse zwaarden worden beschouwd als de beste zwaarden ter wereld. In het Nippon Bijutsu Tõken Hozon Kyõkai, het Japanse Zwaarden Museum, liggen exemplaren van 900 jaar en ouder, die nog net zo glanzen en net zo scherp zijn als toen ze werden gemaakt.

Verschillende perioden

Nippõnto, (spreek uit: Nihonto) is het Japanse woord voor 'zwaard' en verwijst naar de vorm, samenstelling en karakteristiek van de kling. Japanse zwaarden worden op die manier ingedeeld naar de periode waarin ze gemaakt zijn. De oudste zwaarden, alleen bekend uit grafvondsten, dateren uit de jõkõto periode, letterlijk: oude tijden; ongeveer van de 4e tot de 10e eeuw na Christus. De jõkõto wordt gevolgd door de Heian periode die zelf weer overgaat in de vroege Kamakura periode. (12e eeuw).

Vanaf deze periode hebben we geschriften over het smeedproces, de wapensmid zelf, en de karakteristieken van het zwaard. Het smeedproces, en vooral de tempering van het hete staal, veroorzaakt namelijk een uniek patroon, waaraan het zwaard altijd herkenbaar blijft. Zo kunnen oude zwaarden op basis van dit patroon worden gedateerd en zelfs toegeschreven aan een een bepaalde school of smid. Sommige smeden legden dit nauwgezet vast. De eigenaar en zijn familie voegden er vaak ook de geschiedenis aan toe. Zo zijn er oude zwaarden waar als het ware een heel dossier over beschikbaar is.

Hoogtijdagen van de zwaardsmeedkunst

De Kamakura periode, (genoemd naar een nog steeds bestaande kuststad aan de oostkust van Japan, niet ver van Tokio) is verdeeld in de vroege (12e eeuw), midden (13e eeuw) en late (vroege 14e eeuw), periode en wordt gezien als het hoogtepunt in de smeedgeschiedenis van Japan. Het valt samen met de opkomst en bloei van de Samoerai als heersende krijgersklasse in het Land van de Rijzende Zon. In de tweede helft van de 14e eeuw ging de smeedkunst korte tijd achteruit.

Maar in de 15e eeuw werd het smeedproces van de Kamakura periode opnieuw ingevoerd tijdens de Muromachi-periode, die duurde tot het midden van de zestiende eeuw. De zwaarden van voor het midden van de 16e eeuw heten kotõ (oude zwaarden). Na die periode heten ze Shintõ of Arami (nieuwe zwaarden). De klingen van de zwaarden hebben ook een eigen naam: de oude zwaarden hebben een tachi. Vanaf de Muromachi-periode kwam de bekende licht gebogen kling in gebruik: de katana. Er zijn echter nog talloze andere vormen bekend.

Zwaarden in de 20e en 21e eeuw

Na 1854, toen het shogunaat ten onder ging en Japan na eeuwen isolationisme weer toegankelijk werd voor westerlingen, werd het dragen van een zwaard beperkt en in 1868 zelfs verboden. Ook het maken van zwaarden was niet meer toegestaan. Na 1906 is er van regeringswege weer een begin gemaakt met het op kleine schaal fabriceren van traditioneel gemaakte zwaarden: de Shin-shintõ (Neo-nieuwe zwaarden). Tijdens de Tweede Wereldoorlog droegen veel Japanse officieren een katana. Dit waren echter meestal fabrieksmatig geproduceerde wapens die kwalitatief veel minder zijn dan de traditionele exemplaren.

De zwaarden van nu worden vooral als kunstvoorwerp gezien, en niet zozeer als gebruiksvoorwerp. Replica's van katana's en wakizashi's zijn populaire souvenirs en worden vooral als decoratie gebruikt. Er zijn voor mensen die budo, of bujutsu, Japanse krijgskunst, als sport beoefenen, ook oefenzwaarden verkrijgbaar. Meestal zijn die ongeslepen, maar ze kunnen wel degelijk als wapen gebruikt worden. Ze zijn in Nederland niet verboden, maar je mag er niet zomaar mee over straat. Met een souvenir-exemplaar ook niet trouwens. De 66-jarige man in Oosterhout die dat wel deed, zichzelf verwondde en zijn stiefzoon bedreigde is na zijn arrestatie onderzocht door een psychiater en daarna opgenomen, meldt persbureau Novum.