Hoe Rusland oude glorie herleeft door haar vaccin Spoetnik V te noemen

Het Pfizer-BioNTech vaccin, het Moderna vaccin en het Oxford-AstraZeneca vaccin. Het zijn maar een paar voorbeelden van de vele vaccins die zijn, of worden, ontwikkeld sinds de uitbraak van het corona virus. Veel vaccins krijgen een officiële (vaak ingewikkelde) naam en een eenvoudigere ‘handelsnaam’. Chinese vaccinontwikkelaar Sinovac maakt bijvoorbeeld met de naam CoronaVac geen kans op de originaliteitsprijs, maar duidelijk is hij wel. In de lijst van vaccins springt er eigenlijk maar één naam echt uit; het Spoetnik V vaccin uit Rusland. De naam verwijst naar Spoetnik I, de eerste satelliet die in 1957 door de mens de ruimte in werd gelanceerd. Maar waarom heeft dit Russische vaccin zo’n opmerkelijke naam gekregen?

De Vaccin- en Ruimtewedloop

Om dat te begrijpen, moeten we terug naar het begin van de Ruimtewedloop. Na de Tweede Wereldoorlog raakten de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie verwikkeld in de Koude Oorlog, een ideologische strijd tussen het Amerikaanse kapitalisme en het communisme van de Sovjet-Unie. Onderdeel van de Koude Oorlog was de ruimtewedloop, waarin beide landen wilden laten zien superieur te zijn in de ruimtevaart. Mijlpaal en start van de ruimtewedloop was de lancering van Spoetnik I, ’s werelds eerste kunstmaan. Het bleek het begin van een tijd vol innovaties en ontdekkingen op het gebied van de ruimtevaart. In hetzelfde jaar stuurde de Sovjet-Unie met Spoetnik II de hond Laika de ruimte in, waarmee het straathondje het eerste levende wezen was dat in een baan om de aarde terecht kwam.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Sovjet-Unie viel op 26 december 1991 uiteen. De Koude Oorlog en de ruimtewedloop waren ten einde en de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek werd de Russische Federatie. De nieuwe kapitalistische Russische Federatie is in veel opzichten anders dan haar voorganger, maar de lancering van Spoetnik I blijft een belangrijk moment in haar geschiedenis. Op de officiële website van het Spoetnik V vaccin wordt zelfs geclaimd dat door de lancering van Spoetnik I in 1957 onderzoek naar de ruimtevaart over de hele wereld ‘nieuw leven in werd geblazen’. Er was sprake van een zogenaamd “Spoetnik moment”.

Omdat Rusland het eerste land was dat met Spoetnik V een coronavaccin goedkeurde, vond er wederom een “Spoetnik moment” plaats, aldus de ontwikkelaars van het vaccin. Spoetnik V is dus vernoemd naar Spoetnik I omdat ze beide het begin van een tijdperk vol innovatie en ontwikkeling zouden inluiden. Toch is het, gezien de dringende vraag naar coronavaccins, onwaarschijnlijk dat Ruslands goedkeuring van Spoetnik V onderzoek naar vaccins echt ‘nieuw leven in heeft geblazen’. Daarentegen waren de Russen wel erg snel met het goedkeuren van het vaccin, iets waardoor internationale wetenschappers in eerste instantie hun vraagtekens zetten bij de betrouwbaarheid van Spoetnik V.

Het Russische gebruik van geschiedenis

Het ‘Spoetnik moment’ is dus de verbinding tussen het vaccin Spoetnik V en het ruimtevaartuig Spoetnik I. Toch is het opvallend dat Rusland vooralsnog het enige land is dat de kans grijpt om met de naam van een vaccin naar het verleden te verwijzen. Dit heeft twee belangrijke redenen. De eerste is dat het Spoetnik V vaccin gemaakt wordt door een onderzoeksinstituut dat onder de bevoegdheid van het Russische ministerie voor gezondheid valt. Het vaccin is dus door de staat gemaakt. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Janssen-vaccin, wat wel uit Nederland komt, maar door een privaat bedrijf wordt geproduceerd. Hierdoor heeft de Nederlandse staat geen invloed in de benaming van het vaccin, terwijl de Russische staat dat wel bij Spoetnik V heeft.

Met de benaming van haar vaccin verwijst Rusland naar een roemrijk moment uit haar geschiedenis. Door een positief beeld van de Russische geschiedenis te creëren, wordt getracht een gevoel van trotsheid en solidariteit tot stand te brengen onder de Russische burgers. Toen Rusland in augustus 2020 als eerste land een corona-vaccin goedkeurde, zag de Russische president zijn kans schoon om een hoogtepunt uit de Russische geschiedenis te promoten.

Bronnen:

• Sputnik V: Sputnik Moment
• Gabrielle Tétrault-Farber, Vladimir Soldatkin, Reuters: Putin hails new Sputnik moment as Russia is first to approve a COVID-19 vaccine
• Andrei Kolesnikov, Carnegie: Our Dark Past is Our Bright Future: How the Kremlin Uses and Abuses History
• Reuters: Russia names new COVID-19 vaccine 'Sputnik V' in reference to Cold War space race
• Chelsea Gohd, Space.com: Russia Names its 1st COVID-19 vaccine 'Sputnik V' after space race triumph

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Replica of Sputnik 1, the first artifical satellite to reach outer space: The Replica is stored at National Air and Space Museum. [Public Domain] via Wikimedia Commons.