Laika, eerste reiziger in de cosmos (Wikimedia Commons)

Hond Laika gaat als eerste levende wezen de ruimte in

Op 3 november 1957 werd het Russische ruimteschip Spoetnik II gelanceerd met daarin een hond genaamd Laika. Laika was het eerste levende wezen dat een volledige baan rond de aarde maakte. Het Russische straathondje overleefde de ruimtereis niet en stierf een paar uur na de lancering. De reis maakte van Laika wel een van de beroemdste honden ter wereld.

De Russen waren in 1957 bezig met de bouw van een nieuw ruimteschip dat ze in november wilden lanceren. Besloten werd om ook een hond mee de ruimte in te sturen om zo te kijken hoe een levend organisme zou reageren op de omstandigheden in de ruimte. Eerder hadden zowel de VS als de Sovjet-Unie al ruimtecapsules met levende dieren gelanceerd, maar die capsules hadden nooit een volledige baan om de aarde gemaakt. Het was bedoeling dat dat nu wel zou gebeuren.

Er werden drie zwerfhondjes van de straat geplukt. De wetenschappers van het programma kozen voor zwerfhonden en niet voor speciaal gefokte dieren, omdat ze ervan uit gingen dat zwerfhonden door de omstandigheden waarin ze leefden, beter in staat waren om honger en stress te weerstaan.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Training van de honden

De drie honden met de namen Muskha, Laika en Albina werden door wetenschappers Vladimir Yazdovsky en Oleg Gazenko getraind om ze klaar te stomen voor de ruimtereis. De dieren werden voor meerdere perioden in kleine kooien gehouden om ze te laten wennen aan kleine ruimtes, de ruimte in de raket waar ze in kwamen te zitten zou ook klein zijn. Verder werden ze aan verschillende apparaten onderworpen die de lancering van een ruimteraket nabootsten en de geluiden die daarbij kwamen. Ook kregen de honden speciaal vloeibaar voedsel om te wennen, aangezien ze dit in de ruimte ook zouden krijgen. Uiteindelijk werd er één hond geselecteerd die ook echt de ruimte in zou gaan: Laika.

Laika was toen drie jaar oud en woog 6 kilo. Op 3 november 1957 werd ze aan boord van de Spoetnik II gelanceerd. De capsule was voorzien van meetapparatuur om Laika’s reactie op de vlucht in de gaten te houden. Ook werd de capsule uitgerust met zuurstofapparatuur en koolstoffilters. Een ventilatiesysteem moest ervoor zorgen dat de temperatuur in de capsule rond de vijftien graden Celsius zou blijven. Om Laika van eten te voorzien werd er een voedselvoorraad voor zeven dagen meegenomen. Voor Laika zelf werd een speciaal harnas ontworpen. Dat was vooral om te voorkomen dat ze veel zou bewegen. In het harnas kon ze alleen liggen, zitten of staan. Echter, doordat de ingenieurs nauwelijks een maand van tevoren te horen kregen, dat ze de speciale capsule moesten bouwen, was de kwaliteit van alle systemen verre van perfect.

De ruimtevlucht van Laika

Dat bleek tijdens de vlucht. De lancering verliep in eerste instantie voorspoedig en de meetapparatuur die Laika in de gaten hield, stuurde keurig gegevens terug naar aarde. Duidelijk was de extreem hoge hartslag van Laika tijdens de lancering. Toen de Spoetnik eenmaal in een baan rond de aarde was, gingen er een aantal dingen niet helemaal goed. Een deel van een rakettrap werd niet goed afgekoppeld. Daardoor raakte een stuk isolatiemateriaal beschadigd en werkte het koelingssysteem aan boord niet goed. De temperatuur in de capsule liep daardoor op tot zo’n veertig graden Celcius.

De wetenschappers registreerden nog wel dat na een aantal uur gewichtloosheid, de hartslag van Laika weer terugliep naar een iets gezondere waarde, maar dat duurde veel langer dan tijdens eerdere tests op aarde. Een signaal dat Laika extreem gestrest was. Ook werd er nog geregistreerd dat ze wat at, maar na een aantal uren kwamen er geen signalen meer naar de aarde.

Doodsoorzaak Laika

Op 13 november 1957 verklaarden de Russen dat Laika was overleden, maar over de doodsoorzaak was lange tijd veel onduidelijkheid. Dat Laika het niet zou overleven, stond echter al lang voor de lancering vast. De Spoetnikcapsule was helemaal niet gebouwd om de terugkeer in de dampkring te overleven. Het welzijn van de proefdieren werd midden in de ruimtevaartwedloop echter van ondergeschikt belang geacht.
Echter, in werkelijkheid duurde de missie veel korter dan gepland. Volgens het plan zou Laika zeven dagen overleven, daarna zou er een portie voer met een euthanasiemiddel worden toegediend. In werkelijkheid overleefde Laika slechts zeven uur. De Russen hebben lange tijd geheimgehouden wat er precies met het hondje gebeurd is. Lang werd er verkondigd dat Laika door zuurstofgebrek omkwam. Pas in 2002 werd bekend dat Laika na ongeveer zeven uur in de ruimte te zijn geweest, overleed aan de gevolgen van stress en oververhitting. Jaren later zou een van de wetenschappers die meewerkte aan het project zijn spijt hebben betuigd over de manier waarop er met de hond werd omgegaan. Volgens hem is er achteraf zo weinig geleerd over ruimtereizen, dat het niet te verkroppen is dat daarvoor een hond is opgeofferd.

Desondanks was Laika niet het laatste dier dat de ruimte in werd geschoten. De Sovjet-Unie alleen al lanceerde nog dertien honden. Hun capsules waren echter wél gebouwd om terug te keren naar aarde. Desondanks overleefden vier van die honden hun ruimtemissie niet. Twee honden kwamen om toen de draagraket die hun capsule de ruimte in moest brengen, ontplofte. Twee andere honden kwamen om toen hun capsule uit koers raakte en buiten de grenzen van de Sovjet-Unie dreigde neer te komen. Om te voorkomen dat de technologie van de Sovjets in vreemde handen zou komen, werd de capsule vanaf de grond vernietigd.

Nagedachtenis aan Laika

Laika is de geschiedenis in gegaan als de eerste ruimtehond. Kort na de reis werd Laika in de landen van het Warschaupact gememoreerd met postzegels en andere propagandamiddelen. In Rusland zijn inmiddels meerdere monumenten ter nagedachtenis aan het hondje opgericht. Al in 1964 werd een groot monument onthuld ter nagedachtenis aan de eerste ruimtevaarders opgericht in Moskou. Laika staat vermeld op dat monument. In ‘Sterrenstad’, het ruimtevaartcentrum even buiten de Russische hoofdstad, werd in 1997 een beeld van Laika onthuld. In het testcentrum waar ze werd voorbereid op haar ruimtereis staat sinds 2008 ook een beeld. Tijdens de Mars Exploration Rover-missie waarmee het Amerikaanse Nasa de twee robots Spirit en Opportunity naar Mars stuurde, werd een gebied op Mars naar Laika vernoemd.