In het gelid: waarom vochten Napoleons soldaten schouder aan schouder

Wie denkt aan de veldslagen in de tijd van Napoleon en de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog ziet al snel de voetsoldaten voor zich met kleurrijke uniformen, die rechtop, schouder aan schouder met hun musket vuren op hun tegenstander. Dat lijkt raar, rechtopstaand word je natuurlijk veel makkelijker geraakt dan wanneer je je klein maakt. Waarom stonden ze rechtop?

Het musket: een moeilijk wapen

Het meest gebruikte wapen in de 18de en begin 19de eeuw was het musket. Het musket was de voorloper van het geweer, maar was allesbehalve makkelijk te gebruiken. Het musket was zwaar en lang, en daarom moeilijk te hanteren. Ook het herladen van dit vuurwapen was allesbehalve makkelijk. Bij de eerste varianten van het musket waren namelijk 28(!) handelingen nodig om te herladen. In late achttiende en vroege negentiende eeuw, ten tijde van de Franse revolutie en Napoleon, was de getraindheid van een soldaat voor een groot deel af te meten aan hoe snel hij zijn musket kon herladen.

De infanteristen die deze wapens hanteerden stonden in linies, schouder aan schouder, tegenover elkaar. Dit lijkt nogal vreemd, want ze hadden zo geen enkele bescherming voor het vijandelijke vuur. Toch was dit, de efficiëntste manier van oorlogsvoering.

Een belangrijke overweging achter het handhaven van deze linieformaties was het tijdrovende herladen van het musket. Hoewel nieuwe vindingen in de loop der tijd het herladen van een musket enigszins hadden vereenvoudigd, was de essentie van het herladen hetzelfde gebleven. De schutter moest nieuw kruit bij het vuurmechanisme aanbrengen. Vervolgens moest hij achtereenvolgens een lading kruit in de loop stoppen, een kogel in de loop stoppen en dat allemaal goed aandrukken. Alle musketten waren voorladers, dat wil zeggen dat het kruit en de kogel in de monding van de loop van het musket werden gestopt. Door de lengte van het musket, ging dat het makkelijkste als de soldaat stond.

Niet alleen was het herladen van het musket het makkelijkste staand, het wapen was ook totaal niet accuraat. Kogels waren nog bolletjes van lood en door de gladde loop van het musket, had de kogel geen rechte baan. De kans dat de kogel uit één musket één doel kon raken, was daarom klein. Maar door met veel musketten een groot salvo af te vuren, werd de kans dat er doelen getroffen werden veel groter. Daarom werd infanterie in lange linies opgesteld. Zo konden zoveel mogelijk soldaten tegelijk vuren. Ook het bereik van een musket speelde hierbij een rol. Het bereik van een musket was vaak zo’n honderd tot tweehonderd meter. Daarbij volgde de kogel een enigszins parabolische baan. Dat betekende dat de kogel verder kwam als die hoger werd afgevuurd. Door te staan werd het bereik van een musket dus nét een beetje groter.

Tot slot waren de soldaten staand ook mobieler. Ze konden zich simpelweg sneller verplaatsen. Dat kon ook de vuursnelheid van een eenheid soldaten als geheel ten goede komen. Na het afvuren van een salvo door de voorste linie, konden de soldaten van die linie zich terugtrekken en plaatsmaken voor de linie daarachter. Deze zogeheten rotaties gaven de infanteristen de nodige tijd om hun musketten te herladen, terwijl de andere linies doorgingen met vuren. Op deze manier kon er bijna continu gevuurd worden, waarbij soldaten die aan het herladen waren enige beschutting hadden achter de linie die aan het vuren was.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Cavalerie

De onbetrouwbaarheid van het musket had dus grote invloed op de lineaire tactieken, maar er waren ook nog andere redenen om op deze manier oorlog te voeren. Deze formaties boden namelijk goede bescherming tegen de charges van cavalerie. Kleine groepen of individuen werden gemakkelijk ingehaald en neergesabeld door aanstormende paarden, maar wanneer soldaten in een hechte formatie stonden, met bajonetten op hun geweren bevestigd, maakten de paarden geen schijn van kans. Dit gebeurde tijdens de Slag bij Waterloo, toen de Franse cavalerie de Britse infanterie aanviel, stelden de Britten zich in ‘Carré’, in vierkanten op. Aan alle zijden van de vierkanten staken de soldaten hun musketten met bajonet erop schuin omhoog. Zelfs de meest getrainde strijdrossen, weigerden zich in zo’n haag van lange messen te storten.

De strakke formaties zorgden er ook voor dat de communicatie tussen de verschillende eenheden makkelijker verliep. In een tijd zonder moderne communicatiemiddelen werden bevelen door middel van trommels, trompetsignalen, of simpelweg door te schreeuwen doorgegeven. Door de hechte formaties werd het veel makkelijker om te communiceren binnen de verschillende eenheden.

Ook zouden de linie formaties een psychologisch effect gehad kunnen hebben. Een linie van uniform geklede soldaten straalde discipline en eenheid uit, zowel voor de eigen troepen als voor de vijand. Het visuele effect van een schijnbaar onbeweeglijke linie die een massaal salvo afvuurt, kon een sterk psychologisch effect hebben op de tegenstander, waardoor verwarring en angst kon ontstaan. Dit gebeurde vaak als die tegenstander minder getraind of ervaren was. Dit zou onder andere gebeurd zijn tijdens de Slag bij Camden op 16 augustus 1780, tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. De goed getrainde Britse troepen, bestormden in formatie de linies van de slecht getrainde Amerikaanse militieleden. Die zouden bij de aanblik van de formatie soldaten, die vurend en met bajonetten in de aanslag op hen af kwam marcheren, massaal op de vlucht zijn geslagen.