Is democratie een nieuw concept voor Irak?

Moqtada Al-Saddr is terug. De voormalige opstandelingenleider vergaarde bekendheid met zijn strijd tegen de Amerikaanse invasie van Irak in 2003. De laatste jaren maakte hij echter een ommezwaai naar geweldloze democratische politiek. Als voorman van een anti-corruptie partij dook hij op als winnaar van de laatste parlementsverkiezingen in het land. Voor Irak betekenden de afgelopen verkiezingen een weerzien met democratie, waar het in de jaren 1920 eerder kennis mee maakte.

Democratie onder de Hasjemieten

Met de oprichting van Irak in 1921 legden de Britten, althans in naam, het bestuur in handen van het koningshuis der Hasjemieten. De koningen regeerden door een parlementaire democratie, volgens Brits model. Het Irakees parlement verleende het podium aan oppositiepartijen die soms heftig van wal staken. Ook de pers werkte in relatieve vrijheid. In de grote steden Bagdad, Mosoel en Basra circuleerden 23 onafhankelijke nieuwsbladen.

Militairen grijpen de macht

Evengoed leidde de regeerstijl van de soenitische Hasjemieten tot weerstand in Irak. De soenitische elite ergerde zich aan de koninklijke corruptie en manipulatie van de verkiezingen. De sjiieten in het land, die de meerderheid vormden van de bevolking, voelden zich überhaupt buitengesloten van bestuurlijke functies, die door soennieten vervuld werden. Meerdere malen probeerden hooggeplaatste militairen de Hasjemieten te verdrijven, totdat in 1958 een groep officieren de koninklijke familie executeerde en een kolonelsregime installeerde. De parlementaire democratie in Irak kwam ten einde. Bagdad revolutie 15 juli 1958

Bloedige zuiveringen

De officieren van de Ba’ath-partij keken naar het Kremlin als voorbeeld voor het besturen van het land. De partij heerste in het kabinet, de geheime dienst maakte korte metten met politieke tegenstanders. Ook binnen de partij ging het er gewelddadig aan toe. Een interne machtsstrijd leidde in 1963 tot de vervolging van duizenden communisten. Achter de schermen klom Saddam Hoessein op tot de top van de partij. Vanaf 1978 bestuurde hij Irak als een dictator.

De val van Saddam Hoessein

De alleenheerser ontving in de jaren 1980 nog steun van de Verenigde Staten. In de jaren 1990, echter, brachten Saddams buitenlandse escapades hem in conflict met Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. De Westerse democratieën betwistten de Irakese annexatie van de olievelden in Koeweit en stelden in de Golfoorlog hun belangen veilig. De onvrede over Saddams regime bracht een Westerse coalitie ertoe in 2003 Irak binnen te vallen en Saddam Hoessein af te zetten. Zijn autoritaire bewind moest plaatsmaken voor een democratisch gekozen regering.

Burgeroorlog en chaos in Irak

De eerste verkiezingen in 2005 stortten Irak meteen in een burgeroorlog. Onder de nieuwe president Nouri Al-Maliki belandde Irak in een economische crisis. Op aanraden van de Amerikanen onthief de president bovendien de soennieten van hun bestuursfuncties. Ook de militaire top, eveneens voor een groot deel soenitisch, kreeg op staande voet ontslag. Voormalige soenitische militairen, verenigd in jihadistische groeperingen, bevochten elkaar, de buitenlandse troepen en sjiitische milities. Te midden van het geweld gingen de volgende verkiezingen gepaard met aanslagen op stemlokalen en de liquidatie van kandidaten. De strijd tussen stammen, soennieten en sjiieten en verschillende bevolkingsgroepen kostten sinds 2003 het leven aan meer dan een miljoen Irakezen.

De toekomst van democratie in Irak

De laatste jaren leken Irak weer in kalmer vaarwater te brengen. Irakese regeringseenheden, gesteund door buitenlandse strijdkrachten, versloegen in 2017 de laatste brandhaarden van jihadistisch verzet. De gewapende partijen in Irak zetten hun strijd voort via de stembus. Hier ontwikkelde zich de afgelopen maanden een spannende verkiezingsstrijd. Tot onvrede van veel keizers probeerden de Verenigde Staten, Iran en Saoedi-Arabië de uitslag te beïnvloeden. De weerzin van de Irakezen tegen de buitenlandse inmenging zou weleens in de kaart kunnen hebben gespeeld van een nationalist als Al-Saddr.