Joden, moslims en christenen tijdens de Reconquista
Gisteravond sprak de Israëlische premier Benjamin Netanyahu over de historische band tussen de Joden en Nederland en prees de tolerantie van de Nederlandse hoofdstad. Ook werd de vergelijking breder getrokken: Joden en christenen beschermden samen één beschaving tegen de moslims. Voor de eerste grote groep Sefardische Joden die in de 16e eeuw vanuit Spanje en Portugal naar Amsterdam kwam ging deze vergelijking niet op.
Volgens legendes waren er in de tijd van de Joodse koning Salomo (rond 900 voor Christus) al Joden in Spanje. In de tweede eeuw voor Christus werd het eerste bewijs gevonden van Joodse aanwezigheid op het Iberisch schiereiland. Deze Joden waren binnen het Romeinse Rijk veelal als handelaren in Spanje terechtgekomen. Sefardim is Hebreeuws voor Spanje, waardoor deze Joden de naam ‘Sefardisch’ kregen. Maar toen de Visigoten zich, na de val van het Romeinse Rijk, tot het katholicisme bekeerden was het gedaan met de godsdienstige vrijheid.
Jodendom verboden
De katholieke koning Reccared verbood het Jodendom in 633 en de Joden moesten zich bekeren tot het katholicisme of wegvluchten. Ondanks dat het aantal Joden drastisch werd verlaagd bleef een groot aantal Joden op het Iberisch schiereiland wonen, voornamelijk de armere Joden die geen verhuizing konden financieren en aan hun land gebonden waren.
Vrede onder Moslims
Toen de Islamitische Moren in 712 Zuid-Spanje binnenvielen en het hele Iberische schiereiland veroverden, kregen de overgebleven Joden weer hun vrijheid terug. Onder het islamitische bewind konden de Joden hun gemeenschap laten bloeien. De bekendste Joodse filosofische, wetenschappelijke en theologische werken zijn veelal uit deze tijd afkomstig.
Vervolging onder christenen
Met de christelijke herovering van Spanje (800-1492), ook wel de Reconquista genoemd, kwam de Joodse gemeenschap weer sterk onder druk te staan. Overal waar de christenen de macht weer in handen kregen, werden de Joden gescheiden van de bevolking en waren pogroms aan de orde van de dag. Veel Joden werden gedwongen zich tot het christendom te bekeren. Toen de Reconquista op de moslims in 1492 was voltooid vaardigde het koningshuis ook een verdrijvingsedict uit: alle Joden moesten Spanje definitief verlaten of zich tot het christendom bekeren. In 1497 werden de Joden in Portugal voor dezelfde keuze gesteld. Ongeveer 200.000 Joden ontvluchtten het Iberisch Schiereiland. In de 16e eeuw kreeg de Spaanse inquisitie de taak om te achterhalen of de Joden die zich tot het christendom hadden bekeerd wel echte christenen waren.
Joden in Amsterdam
Door het bloederige optreden van de inquisitie en de grote angst binnen de Joodse gemeenschap vluchtten wederom een groot aantal Joden naar het buitenland, waaronder naar het relatief tolerante Amsterdam. De Sefardische Joden die naar Amsterdam konden vluchten waren over het algemeen al vermogend en ze brachten veel handelscontacten en een economische impuls met zich mee. Van een historische strijd van Joden en christenen tegen de moslims is echter geen sprake. Voor de Nederlandse Sefardische Joden waren de moslims namelijk eeuwenlang hun bondgenoot tegen de vijandelijke christenen.
