Johannes Hus: voorbeeld voor Luther

Vroeg in zijn loopbaan kwam Maarten Luther in aanraking met het werk van Johannes Huss (1369-1415). De ideeën van Hus kwamen voor een groot deel overeen met die van Luther, hoewel deze 100 jaar eerder waren opgetekend. Luther kon het onrecht dat Hus was aangedaan niet accepteren: “Ik kan niet begrijpen om welke reden ze deze grote man hebben verbrand, hij die de geschriften met zoveel gewicht en vaardigheid uitlegde”.

Huss en zijn studietijd

Hus werd geboren in Husinec, een stadje in het zuiden van het huidige Tsjechië. Hij kwam ter wereld in een berooid boerengezin en om aan armoede te ontsnappen besloot Huss te gaan studeren in Praag. Hij voltooide diverse opleidingen, onder andere in de theologie. In 1400 werd hij tot priester benoemd en in 1401 werd hij het hoofd van de theologie afdeling op zijn voormalige leerschool. Op de universiteit was een tweestrijd gaande tussen nominalisten enerzijds - tegenstanders van kerkelijke hervormingen - en realisten anderzijds, die graag zagen dat de kerk met haar tijd meeging. Huss deelde de idealen van John Wycliff: een grotere invloed van de bijbel, minder invloed van de Paus en een morele transformatie van de geestelijkheid.

Huss in de Bethlehem Kapel van Praag

Vanaf 1402 was Hus de leider van de Bethlehem Kapel in Praag, waar hij zijn denkbeelden verkondigde. Uit het niets stond de jongen uit Husinec in een kerk waar geregeld meer dan 3000 mensen naartoe kwamen. De Bethelem Kapel was één van de populairste kerken van Europa en werd het brandpunt voor kerkelijke hervormingen. Tijdens zijn preken hamerde Hus op zaken die Luther later zou overnemen. Aflaten moesten verdwijnen en de paus moest aan macht inleveren. Bovendien werden de preken van Hus gehouden in het Tsjechisch, niet in het Latijn. Gedurende zijn tijd in de kerk leerde Huss de geschriften steeds meer waarderen. Vrijwel alles wat hierin was opgeschreven nam de man voor waar aan. Hij stelde 6 ‘kernproblemen’ op, die hij zou verdedigen in woord en daad.

De 6 kernproblemen volgens Huss

Het eerste grote probleem was dat van transsubstantie, dit was volgens Hus niet mogelijk. Een ander groot probleem was dat gelovigen van de kerk niet mochten geloven in God, maar moesten geloven in de paus. De derde fout was dat priesters beweerden dat schuld kon worden afgekocht (aflaten) en de vierde dat gelovigen als makke schapen achter hun geestelijkheid aanliepen. Het afkopen van zonden was volgens Huss niet mogelijk en een goede gelovige bepaalde zelf het pad dat hij of zij volgde. De vijfde fout was dat men geen verschil maakte tussen een terechte excommunicatie en een die gebaseerd was op verkeerde gronden. Tot slot vond Huss simonie, het verhandelen van geestelijke ambten, een slechte zaak.

Het conflict met de kerk

In 1414 besloot de kerk niet langer machteloos toe te kijken hoe Huss’ populariteit steeg. Hij werd uitgenodigd om op het Concilie van Konstanz een versie van zijn doctrine uit te leggen. Toen hij aankwam werd hij gelijk in de boeien geslagen, ondanks het feit dat hem zijn veiligheid was gegarandeerd. Hij kreeg de keuze om zijn denkbeelden overboord te gooien, of te branden in het vuur. Huss kon niet anders dan zijn eigen overtuigingen trouw blijven. In 1415 werd hij onder toeziend oog van een woedende menigte verbrand. Zijn laatste woorden zouden zijn geweest: “Heer Jezus, het is voor U dat ik deze wrede dood onderga. Ik bid tot U om genade te tonen voor mijn vijanden. In 100 jaar zal een adelaar opstaan wiens hervormingen niet gestopt kunnen worden”.

De idealen van Huss leven voort

Niet veel meer dan 100 jaar later predikt Maarten Luther veel van wat Hus eerder had verkondigd. Minder macht voor de Paus, het afschaffen van aflaten en meer ruimte voor de eigen interpretatie van de geschriften. Luther las veel van het werk van Huss en raakte hierdoor geïnspireerd. Hij en zijn vrienden spraken over Huss, geboren in Husinec, wat vertaald kan worden als ‘Ganzenstad’. Luther had het geregeld over de ‘gans’, die was gekookt omdat hij de paus had tegengesproken. Luther zou de 6 kernproblemen van Huss verwerken in zijn 95 stellingen, waarmee het gedachtegoed van Hus niet verloren is gegaan.