Justitiële dwaling in het Nederlandse rechtssysteem

Op 14 april 2014 meldde het Hof dat de onterecht veroordeelde Andy Melaan een schadevergoeding krijgt van 1,4 miljoen dollar. Dit is het hoogst uitgekeerde bedrag voor een justitiële dwaling in het Nederlandse rechtssysteem ooit. Melaan werd in 2005 onterecht tot 24 jaar celstraf veroordeeld voor de zogeheten Spelonk-zaak. De Spelonk-zaak ging om een dubbele moord op twee broers op het Caribische eiland Bonaire.

Justitiële dwaling

Er is sprake van een justitiële dwaling ofwel een gerechtelijke dwaling wanneer het Openbaar Ministerie (OM) iemand die niet schuldig is aan een strafbaar feit lange tijd vervolgd of zelfs veroordeeld. Redenen voor dergelijke dwalingen zijn bijvoorbeeld valse getuigenverklaringen, een bekentenis van de verdachte uit angst voor een hogere straf of doordat de verdachte onder druk is gezet, meineed, inadequaat handelen van politie en/of justitie of fouten in het forensisch onderzoek. De Spelonk-zaak is niet de eerste keer dat het Nederlandse rechtssysteem heeft gefaald in een moordzaak.

Zes van Breda

In 1993 kwam de zaak ‘de Zes van Breda’ veelvuldig in het nieuws. De zaak ging over het onderzoek naar de moord op een vrouw in een Chinees restaurant in Breda. In de zomer van 1993 werden drie vrouwen en drie mannen als verdachten aangewezen. Na, zo bleek later, onder druk te zijn gezet door politie en justitie hebben de drie vrouwen bekend betrokken te zijn geweest bij de moord die hoofdzakelijk door de drie mannen was beraamd en gepleegd. De mannen hebben dit altijd ontkend.

In de gevangenis riep één van de veroordeelde mannen de hulp in van het project ‘Gerede Twijfel Antenne VU’, een onderzoeksproject van studenten onder leiding van hoogleraar rechtspsychologie Peter van Koppen. Mede door hun onderzoek bleek dat de verklaringen van de drie vrouwen tegenstrijdig en onjuist waren. Bovendien hadden twee van de drie mannen een alibi en was er bewijsmateriaal dat voor de onschuld van de zes pleitte uitgesloten van het dossier. Nadat de zes verdachten hun straffen al volledig hadden uitgezeten werd in 2012 door de procureur-generaal gevraagd om een herziening van de zaak.

Puttense moordzaak

De 23-jarige Christel Ambrosius werd in 1994 verkracht en vermoord aangetroffen in het huis van haar grootmoeder in Putten. Ondanks dat het aangetroffen DNA op de plaats delict niet overeenkwam met de verdachten werden de twee vrienden Wilco Fiets en Herman Du Bois aangewezen als daders. Misdaadverslaggever Peter R. de Vries trok samen met oud-hoofdcommissaris van Rotterdam Jan Blaauw aan de bel. Pas in 2002, nadat Fiets en Du Bois hun straf al hadden uitgezeten, werd vastgesteld dat ze onschuldig waren. Belastende verklaringen tegen Fiets en Du Bois bleken vals te zijn en onder druk van de recherche te zijn afgelegd. Beiden kregen ze een vergoeding van 900.000 euro uitgekeerd. In 2008 werd Ronald Pieper als nieuwe verdachte in de zaak aangehouden. Zijn DNA kwam overeen met de dadersporen op het lichaam van Ambrosius en Pieper werd tot achttien jaar veroordeeld.

Schiedammer parkmoord

De brute moord op de 10-jarige Nienke Kleiss en de mishandeling van haar vriendje Maikel in Schiedam werd in 2000 uitgebreid belicht in de media. Kees B., een man uit Vlaardingen die op het tijdstip van de moord in het park aanwezig was en zelfs de politie belde, werd als verdachte aangewezen. Na onder druk te zijn gezet door de politie bekende hij de moord te hebben gepleegd, maar deze bekentenis trok hij een dag later alweer in. Hij werd veroordeeld tot achttien jaar gevangenis en tbs.

In 2004 werd de zaak opnieuw geopend toen een verdachte van twee zedendelicten uit Hoek van Holland claimde de moord op het meisje te hebben gepleegd. Kees B., werd datzelfde jaar nog vrijgelaten nadat hij vier jaar onterecht had vast gezeten. De zedendelinquent Wik H. uit Hoek van Holland werd veroordeeld tot twintig jaar en tbs. Uit uitvoerig onderzoek bleek dat het OM ten tijde van het onderzoek naar Kees B. op de hoogte was van feiten die Kees B.’s onschuld bewezen, maar deze bewust had achtergehouden in het dossier.

Lucia de B.

In 2001 startte de zaak tegen verpleegster Lucia de Berk, beter bekend als Lucia de B., toen een collega verpleegster haar rapporteerde nadat een baby een mogelijk onnatuurlijke dood sterft tijdens haar dienst. Door het onderzoek bleek dat er sprake was van meerdere verdachte sterfgevallen tijdens De Berks carrière als verpleegster. Kansberekeningen lieten zien dat de kans dat deze sterfgevallen allemaal toevallig tijdens haar diensten voorvielen wel heel klein was. In 2003 leidden de beschuldigingen tot een veroordeling van een levenslange gevangenisstraf voor vier moorden en drie pogingen tot moord.

De Berk bleef ondanks haar veroordeling vasthouden aan haar onschuld en in 2007 werd de zaak nogmaals onder de loep genomen. Het OM bleek zich schuldig te hebben gemaakt aan tunnelvisie en gericht te zijn gaan zoeken naar belastende feiten. Drie jaar later liet het OM de aanklachten tegen De Berk vallen en werd zij ontslagen van alle rechtsvervolging. De hoogte van de schadevergoeding die zij kreeg na 6,5 jaar onterecht vastgezeten te hebben werd niet bekend gemaakt.