Kenan Evren en de Turkse staatsgreep van 1980

In de jaren ’70 wordt Turkije geteisterd door politieke onrust gerelateerd aan de Koude Oorlog. Op 7 september 1980 pleegt legerleider Kenan Evren een staatsgreep om de rust in het land te herstellen. Onder zijn bewind leeft de Turkse economie weer op, maar worden er tegelijkertijd honderdduizenden politieke activisten vastgezet en gemarteld. Vandaag begint het proces tegen de inmiddels 94-jarige Kenan Evren.

Kenan Evren werd geboren op 17 juli 1917 in de stad Aleşehir, in het oosten van Turkije. Na zijn middelbare schooltijd vertrok hij naar Ankara, waar hij een studie volgde aan de militaire school. Op 21-jarige leeftijd rondde Evren zijn opleiding tot soldaat af en trad hij toe tot het leger.

Militaire carrière

In 1949 voltooide hij eveneens een opleiding aan de militaire academie en kreeg hij de rang van stafofficier. In die functie deed hij in 1958 en 1959 dienst in Korea als onderdeel van de daar gestationeerde Turkse brigade. Zes jaar later werd Evran gepromoveerd tot generaal en kreeg hij het bevel over de ‘Counter-Guerrilla’, een Turkse legereenheid die in het land achter zou blijven en sabotagemissies zou uitvoeren in het geval van een Sovjet-invasie. In 1978 werd Evran tot slot gepromoveerd tot Chef Staf van het gehele Turkse leger.

Staatsgreep van 1980

Gedurende de Koude Oorlog was Turkije regelmatig het toneel van gewapende conflicten tussen aanhangers van linkse en rechtse partijen. Vaak ging het hier om zogenaamde ‘proxy conflicts’, waarbij de Sovjet-Unie de ene partij steunde en de Verenigde Staten de andere. Ook tegen het einde van de jaren ’70 was er sprake van hevig politiek geweld, met een gemiddelde van 10 dodelijke slachtoffers per dag. Lange tijd liet het Turkse leger de conflicten escaleren, om zo op een later moment een geldige reden te hebben om te interveniëren. Uiteindelijk pleegde Kevran op 7 september 1980 samen met vier andere legerleiders een staatsgreep.

Evren op de voorpagina van het dagblad Hürriyet

Martelingen

Aanvankelijk leek de coup een positief effect te hebben op Turkije. Door het wegnemen van de politieke instabiliteit keerden buitenlandse investeerders terug, wat resulteerde in een opleving van de Turkse economie. Om deze stabiliteit vervolgens ook te handhaven, besloot Kevran hard in te grijpen tegen de politieke activisten. Onder zijn bewind werden er naar schatting tussen de 250.000 en 500.000 mensen gearresteerd en gevangen gezet. Velen ondergingen martelingen en uiteindelijk werden minstens 50 van hen geëxecuteerd.

Grondwet en president

In 1982 liet Evran een nieuwe grondwet invoeren, omdat het oude Turkse handvest volgens hem veel te ‘luxueus’ was voor de bevolking. Hoewel hij naar eigen zeggen Atatürk als zijn persoonlijke held beschouwde, liet hij veel van de door hem ingevoerde grondrechten weer ongedaan maken. Bovendien werd in het document vastgelegd dat Evran gedurende zeven jaar president van Turkije zou mogen blijven. Met een controversieel referendum, georganiseerd door het regime, werden de maatregelen uiteindelijk met 90 procent van de stemmen goedgekeurd.

Pensionering

Na de zeven jaar als president ging Evran in 1989 met pensioen en trok hij zich terug in zijn landhuis aan de Mediterraanse kust. Op 10 januari 2012 besloot de Turkse rechtbank echter dat de 94-jarige generaal alsnog vervolgd moest worden voor zijn rol in de staatsgreep van 1980. De eerste hoorzitting, die vandaag plaats zal vinden, wordt waarschijnlijk gehouden via videoverbinding met het ziekenhuis, omdat Evran vanwege zijn zwakke gezondheid niet meer af kan reizen naar de rechtbank.