Leefden er Neanderthalers in Nederland en hoe weten we dat?

Meer dan anderhalve eeuw nadat de eerste skeletresten van Neanderthalers ontdekt werden, werd ook een vondst gedaan op Nederlandse bodem. Nu heeft de oudste bewoner van Nederland, de Neanderthaler ‘Krijn’, een gezicht gekregen. De gebroeders Kennis, die wereldberoemd werden met hun paleontologische reconstructies, hebben door onderzoek naar verschillende kenmerken van de schedel van deze en andere Neanderthalers een model gemaakt van hoe het gezicht van Krijn eruit zou kunnen hebben gezien. Neanderthalers stierven zo'n 40.000 jaar geleden uit. Hoe kan het eigenlijk dat we vandaag de dag zo veel te weten kunnen komen over hoe mensachtigen duizenden jaren geleden leefden?

Archeologische vondsten

De stukken schedel van Krijn werden begin 21e eeuw gevonden aan de Zeeuwse kust door een amateurpaleontoloog. Na jarenlang onderzoek bleek dat de stukken schedel afkomstig waren van een Neanderthaler die waarschijnlijk zo’n 50.000 tot 70.000 jaar geleden leefde in het gebied waar nu de Noordzee ligt. Vooralsnog is het de enige fossiele vondst uit het Noordzeegebied, maar dit gebied, genaamd Doggerland, wordt wel gezien als één van de belangrijkste archeologische en paleontologische vindplaatsen ter wereld. In de rest van Europa en in delen van Azië zijn al veel eerder skeletresten van Neanderthalers gevonden. De eerste resten van Neanderthalers werden in 1829 gevonden de Nederlands-Belgische Philippe-Charles Schmerling in Engis, dichtbij Luik. De resten werden echter niet herkend als resten van voorgangers van de homo sapiens, maar als een fossiel van de schedel van een moderne mens. In 1856 werden skeletresten gevonden waar de Neanderthaler zijn naam aan heeft verdiend: deze werden namelijk gevonden in het Neandertal in Duitsland. De vinder, Johann Carl Fuhlrott ontdekte dat de botten die hij gevonden had anders waren dan de botten van de moderne mens. Lang werd door veel sceptici geloofd dat de vondsten afkomstig waren van homo sapiens met bepaalde bot- of gewrichtsziekten, maar door het toenemende aantal vondsten werd het steeds moeilijker om te ontkennen dat het hier echt om een andere soort mens ging.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Neanderthaler in Nederland

Hoe de onderzoekers weten dat het bij Krijn om resten van een Neanderthaler gaat, is door het type bot dat ze gevonden hebben. Neanderthalers staan namelijk bekend om de opvallende wenkbrauwboog, een uitstekende botrichel boven de oogkas. Precies dit stukje schedel is er gevonden. Het is niet opmerkelijk dat de schedel aan de Zeeuwse kust gevonden is. In de tijd waarin Krijn leefde, lag het Noordzeegebied namelijk droog. Ondanks dat er nooit eerder skeletresten van Neanderthalers gevonden werden in Nederland, weten we wel dat ze hier geleefd hebben, ook op wat nu vasteland is. Dit komt omdat er op verschillende plaatsen in Nederland wel vondsten gedaan zijn van werktuigen en andere gebruiksobjecten die aan Neanderthalers toegeschreven kunnen worden. In 2013 werden bijvoorbeeld bij opgravingen in ’s-Hertogenbosch tientallen stukken bewerkt vuursteen ontdekt, die tussen de 40.000 en 70.000 jaar oud bleken. De moderne mens verscheen pas 35.000 jaar geleden en dus werd de conclusie getrokken dat de vuurstenen aan Neanderthalers behoorden. In 2006 werd in Assen een enorm Neanderthalerkampement ontdekt, waar Neanderthalers hoogstwaarschijnlijk houten werktuigen bewerkten en dieren slachtten. Bij de opgravingen werden maar liefst negen vuistbijlen gevonden, een ongekend groot aantal.

Wat weten we nog meer over Krijn en zijn soortgenoten?

Op basis van archeologisch en paleontologisch onderzoek kunnen we steeds meer te weten komen over onze voorouders en andere mensachtigen. Onderzoek naar de aanwezigheid van de atomen stikstof en koolstof in de skeletresten wees bijvoorbeeld uit dat Krijn voornamelijk vlees at. Dit is niet voor alle Neanderthalers hetzelfde. Uit eerder onderzoek naar de vondsten van werktuigen in ‘s-Hertogenbosch kwam juist bewijs van bewerking van plantaardig materiaal naar voren. Een bijzonderheid aan Krijn is dat hij een kleine onschuldige tumor achter zijn wenkbrauwboog had, waardoor een holte is ontstaan. Gevallen van tumoren bij Neanderthalers zijn zeldzaam, één keer eerder werd een bottumor ontdekt in een 120.000 jaar oude rib. Vergelijkend onderzoek naar de grootte van de hersenen toonde aan dat ondanks dat Neanderthalers grotere hersenen hadden dan de moderne mens, hun hersenen wel even efficiënt werkten. Het feit dat de hersenen van de moderne mens kleiner zijn, duidt waarschijnlijk op een optimalisatie van prestaties. Op deze manier wordt de mysterieuze oorsprong van de evolutie van de mens stukje bij beetje ontrafeld.

Het fossiel en de reconstructie van Krijns gezicht zijn tot en met 31 oktober 2021 te bewonderen in de tentoonstelling Doggerland in het Rijksmuseum van Oudheden. 

Meer lezen over bijzondere archeologische ontdekkingen? Ontdek Archeologie Magazine! Ga mee op ontdekkingstocht naar archeologische vindplaatsen in binnen- en buitenland en lees boeiende, prachtig geïllustreerde verhalen over opkomst, bloei en ondergang van eeuwenoude beschavingen.

Ja graag

Bronnen:

• Amkreutz, L. en S. van der Vaart-Verschoof, Doggerland, Verdwenen wereld in de Noordzee (Leiden 2021) 21.
• Erfgoed 's-Hertogenbosch: Archeologische sporen van ‘Bossche’ neanderthalers
• Geologie van Nederland: Neanderthaler 
• Neanderthalers.nl: Historisch overzicht
• Nemo Kennislink: Ook Neanderthaler had grote hersenen
• Rijksmuseum van Oudheden: Nederlandse Neanderthaler krijgt gezicht 
• Smithsonian National Museum of Natural History: Homo neanderthalensis