Napoleon steekt de Berezina over

Op 29 november 1812 ontsnapte de Franse Grande Armee aan totale vernietiging. Op de terugtocht van de mislukte veldtocht naar Moskou dreigde het leger van Napoleon ingesloten te raken bij de rivier de Berezina (Wit Rusland). Dankzij doorzettingsvermogen en geluk wist het hongerige en verzwakte leger van Napoleon de rivier over te steken en te ontsnappen.

Terugtocht van Napoleon

In de zomer van 1812 was Napoleon met 650.000 soldaten Rusland binnen gevallen. In september van dat jaar bereikte hij Moskou, maar de stad was geëvacueerd en verwoest door de grote brand. Voor het leger van Napoleon zat er niks anders op dan terug te trekken.

Tijdens de terugtocht viel de Russische winter in. Tegelijk begon het Russische leger, dat zich tot dan toe vooral had teruggetrokken, aan te vallen. Het Franse leger beschikte niet over voldoende voorraden. Onder de troepen braken ziektes en hongersnood uit, terwijl zij voortdurend werden aangevallen door kleine Russische eenheden.

Napoleon raakt ingesloten bij de Berezina

Op 23 november kwam het verzwakte Franse leger aan bij het stadje Borisov op de noordoever van de rivier de Berezina. Daar zou een brug over de rivier liggen. De Russen waren er echter eerder. Na een korte strijd wist Napoleon het stadje te veroveren. De Russen konden zich echter terugtrekken over de rivier en wisten de brug af te breken. Ondertussen werd de Grande Armee ook achtervolgd door een groot Russisch leger onder aanvoering van de beroemde commandanten Wittgenstein en Koetoezov. Het Franse leger zat in de val.

Napoleon gaf zich echter niet gewonnen. Door een afleidingsmanoeuvre wist hij een deel van Wittgensteins leger de verkeerde kant op te sturen. Tegelijkertijd liet Napoleon bij het plaatsje Stoedzjonka, even buiten Borisov,twee bruggen over de rivier bouwen. Een brug voor de infanterie, en andere voor de cavalerie, kanonnen en alle andere wagens. De veelal Nederlandse bruggenbouwers stonden soms tot hun nek in het ijskoude water. Velen bezweken door onderkoeling of verdronken.

De Grande Armee trekt de rivier over

Ondanks de verliezen en de moeilijke omstandigheden waarin gewerkt werd, waren de bruggen vrij snel af. In de ochtend van 26 november trokken de eerste troepen de Berezina over. In eerste instantie ging die oversteek vrij ordelijk, de troepen die naar de overkant mochten, waren de genen die nog het meest fit waren. Terwijl de Grande Armee zich aan beide zeiden van de Berezina de Russen van het lijf hield, kon een groot deel van het leger de rivier over trekken.

Verschrikkelijke taferelen op de brug

De bruggen werden alleen overdag gebruikt. ’s Nachts trokken de Franse soldaten die nog niet de rivier over waren naar Stoedjonka, in de hoop daar een schuilplaats te vinden. Daardoor duurde het lang voordat iedereen over de rivier was. Op 28 november vielen de Russen op beide oevers aan. Alle orde die er heerste verdween. Mannen, vrouwen, kinderen, iedereen probeerde tegelijk over de bruggen te komen. Napoleon zelf deed nog een poging de orde te herstellen, maar ook dat mislukte. De chaos voor en op de bruggen was gruwelijk. Mensen werden van de bruggen geduwd, onder de voet gelopen of simpelweg doodgedrukt in de massa.

Één van de bruggen kon het gewicht van al die mensen niet aan en stortte in. De massa bleef echter dringen, waardoor iedereen die nog op de brug stond het water gedreven werd. Toen de chaos tegen het vallen van de avond afnam, liet de Franse generaal Eblé zijn laatste weerbare troepen de rivier over trekken. Toen hij zag dat de achtervolgende Russische troepen bijna bij de brug waren, liet hij de brug in brand steken. Daarmee redde hij de hoofdmacht van het leger, maar iedereen die niet de rivier over was, werd gevangen genomen door de Russen.

Nasleep

Aan de overkant wist de Grande Armee met kunst en vliegwerk de Russen te verslaan. De weg naar het westen lag nu open voor het leger van Napoleon. Bij temperaturen die daalden tot soms minder dan dertig graden onder nul marcheerden de restanten van Napoleons leger naar Vilnius. Hoeveel soldaten er precies omkwamen bij de oversteek van de Berezina is nooit helemaal duidelijk geworden. Het verhaal gaat dat toen de sneeuw in de lente smolt, er meer dan dertigduizend lichamen op de slagvelden bij de rivier gevonden werden. Officiële schattingen gaan er van uit dat Napoleon tussen 26 en 29 november ongeveer 25.000 soldaten verloor, de Russen verloren waarschijnlijk rond de 15.000 soldaten.