Onderzoekers vinden nieuwe beschrijvingen van een krachtige zonnestorm die de aarde trof in 1582

Onderzoekers hebben onlangs tot nu toe onbekende, eeuwenoude beschrijvingen gevonden van een zonnestorm die in 1582 heeft plaatsgevonden. Volgens de beschrijvingen leek het alsof de hemel in brand stond en dit zorgde voor veel angst. Wat gebeurde er precies tijdens deze zonnestorm?

Een zonnestorm ontstaat nadat door een zonnevlam, dus een explosie op de oppervlakte van de zon, een plasmawolk vanaf de zon de ruimte in wordt geslingerd. De onlangs ontdekte beschrijvingen bevatten onder andere getuigenissen van de Portugese Víctor M. Sánchez Carrasco en José Manuel Vaquero, die de enorme zonnestorm in 1582 met verbazing waarnamen in Lissabon. Waarnemers in Kyoto, Leipzig, Yecheon en verschillende andere steden in Europa en Azië beschreven hetzelfde fenomeen. De studie over de nieuwe Portugese beschrijvingen van de zonnestorm is gepubliceerd als conceptpublicatie in ArXiv.

De onderzoekers hopen met behulp van deze beschrijvingen meer inzicht te krijgen in het verloop en de oorzaken van een zonnestorm, ook van die in 1582. Deze zware zonnestorm en andere soortgelijke stormen zijn belangrijke indicatoren van historische zonne- en weerpatronen. Door ze te begrijpen, kan toekomstige zonneactiviteit beter worden voorspeld.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De zonnestorm van 1582

Volgens de getuigenissen duurde de zonnestorm in totaal drie dagen. Het begon op 6 maart 1582 en eindigde op 8 maart. Zoals één van de recent ontdekte beschrijvingen van een Portugese man in Lissabon het beschreef: ´Een groot vuur verscheen in het noorden aan de hemel, en het duurde drie nachten´. Op 6 maart begon er om acht uur ´s avonds iets in de hemel te ontstaan dat men destijds niet kon thuisbrengen. Er ontstond een rode gloed in de noordelijke strook van de lucht en dit breidde zich verder uit. De Portugese Ruiz Soares, die de zonnestorm destijds waarnam in Lissabon en de auteur is van de 16e eeuwse kroniek Memorial de Pero Ruiz Soares, beschrijft het fenomeen als volgt: 'Heel dat deel van de lucht leek te branden in vurige vlammen; het leek alsof de lucht brandde. Niemand herinnerde zich zoiets te hebben gezien ... Om middernacht kwamen er grote vuurstralen boven het kasteel uit die vreselijk en angstig waren´.

Deze angst gold vooral voor de mensen die dichter bij de evenaar woonden, mensen die op de hogere breedtegraden leefden, waren immers beter bekend met dit noorderlicht en hadden het al eerder waargenomen. De mensen die zuidelijker woonden, hadden meestal nog nooit zoiets gezien en hadden daarom geen enkel idee wat deze ´hemelse vuren´ konden zijn. Zij beschouwden het dan ook als een religieus voorteken, een voorbode voor iets ergs dat stond te gebeuren.

Waar de zonnestorm in de eerste nacht nog voor veel angst en verwarring zorgde, veranderde dit tijdens de tweede nacht. Het was niet meer zo eng als de eerste keer en men kreeg de indruk dat het toch niet zo gevaarlijk was of een slecht voorteken was. Men ging zelfs op pad om de nachtelijke lichtshow beter te kunnen bekijken. Dat schrijft ook Soares in zijn getuigenis: ´De volgende dag gebeurde het hetzelfde op hetzelfde uur, maar het was niet zo groots en angstaanjagend. Iedereen trok naar het platteland om dit grote teken te aanschouwen´.

Voor heel veel ellende zorgde de zonnestorm in 1582 niet. Destijds waren er immers nog geen elektriciteitsnetten of satellieten, dus kon de storm zonder incidenten passeren. Dat zou tegenwoordig wel anders zijn.

De oorzaak van de zonnestorm

De zonnestorm van 1582 moet groter zijn geweest dan welke andere storm die de mens daarvoor had ervaren, dat blijkt wel uit het uitgestrekte gebied waar de zonnestorm is waargenomen. De zonnestorm was zo krachtig dat het noorderlicht gezien moet zijn geweest tot op 39 graden noorderbreedte, dit betekent dat mensen het in onder andere Florida, Egypte en het zuiden van Japan moeten hebben gezien.

Uit de getuigenissen leiden de onderzoekers af dat de zonnestorm hoogstwaarschijnlijk werd veroorzaakt door een reeks interplanetaire plasmawolken, die resulteerden in het noorderlicht. Op de derde dag zakte dit verder naar het zuiden. De eerste uitbarsting van het zonneoppervlak veegde de interplanetaire ruimte tussen de zon en de aarde als het ware schoon, waardoor de plasmavolken die op de eerste uitbarsting volgden een nog groter effect hadden op de aarde.

Opvallend is dat de zonnestorm plaatsvond vlak voor een volle maan, dit zou ervoor hebben gezorgd dat de impact van de storm minder erg was. Het is niet voor te stellen hoe groot de zonnestorm moet zijn geweest zonder deze verminderende factor.

De zwaarste gemeten zonnestorm ooit

De zwaarste zonnestorm die ooit is gemeten is die van 1859, deze wordt ook wel de Carrington Super Flare genoemd. Op 28 augustus van dat jaar werden de eerste zonnevlammen waargenomen door de Engelse amateur-sterrenkundige Richard Christopher Carrington, maar op 1 september verergerde de situatie. Die dag zag hij een reusachtige zonnevlam, die losbarstte van de oppervlakte van de zon. De plasmawolk kwam met een ongekende snelheid op de aarde af. Normaal doet een plasmawolk er met een snelheid van tussen de duizend en tweeduizend kilometer per seconde zo’n drie à vier dagen over om de aarde te bereiken, maar de plasmawolk van 1 september deed er iets minder dan achttien uur over.

Op 1, 2 en 3 september was er wereldwijd een prachtig noorderlicht te zien, zelfs in het Caribisch gebied werd het licht waargenomen. Volgens verhalen was het licht zo fel dat mijnwerkers in de Verenigde Staten zelfs ´s nachts buiten de krant konden lezen.

Maar naast de mooie lichtshow had de zonnestorm van 1859 ook nadelige gevolgen. Door de elektromagnetische straling, die vrijkwam als gevolg van de zonnestorm, werd het communicatieverkeer ernstig verstoord. Telegraafverbindingen, waaronder die tussen Europa en de Verenigde Staten, vielen uit. Medewerkers van de telegraaf kregen zelfs schokken en telegraafpalen vlogen in brand door vonken die ze afgaven.

Nieuwe zonnestorm in 21e eeuw?

Door de recent ontdekte beschrijvingen hebben de onderzoekers weer wat meer inzicht gekregen in het verloop en de oorzaken van zonnestormen, en de historische patronen ervan. 

Op basis van de gegevens over de historische patronen van zonnestormen kan worden geconcludeerd dat zware stormen, zoals die van 1582, iedere eeuw minstens één keer voorkomen. Dit zou dus betekenen dat de aarde deze eeuw met één of meerdere van dit soort stormen te maken zal krijgen. En die zal nu, in de moderne tijd, aanzienlijk meer schade aanrichten dan in de 16e eeuw of de 19e eeuw. Want nog veel meer dan toen zijn we afhankelijk van goed functionerende elektronica en draadloze verbindingen.

Bronnen:

• Vrt.be: In 1582 werd de aarde getroffen door een krachtige zonnestorm: "Het leek alsof de hemel in brand stond"
• Phys.org: A powerful solar storm hit Earth back in 1582
• Forbes.com: A ‘Great Red Fire In The Sky’ Baffled People 439 Years Ago This Month. A Repeat Now Could Send Us Back In Time
• Astroblogs.nl: De super-zonnestorm van 1859
• Universedecode.com: A Very Powerful Solar Storm Hit the Earth Back in 1582
• Researchgate.net: Portuguese eyewitness accounts of the great space weatherevent of 1582
• Arxiv.org: Occurrence of Great Magnetic Storms on 6–8 March 1582