Ons Amsterdam wil gedenkteken voor Elsje Christiaens en lotgenoten

Begin april 1664 kwam het Deense dienstmeisje Elsje Christiaens, 18 jaar jong, platzak naar Amsterdam om werk te zoeken, net als duizenden anderen. Aan het eind van de maand kreeg zij slaande ruzie met haar hospita, omdat ze haar kamerhuur niet kon betalen. De ‘slaapvrouw’ mepte Elsje met een stok, zij verweerde zich met een toevallig daar liggende bijl.

De verhuurster viel dood in het keldergat. Elsje werd gepakt en op 1 mei gewurgd op een schavot voor het stadhuis op de Dam. Haar lichaam werd het IJ overgeroeid en daar opgehangen op het galgenveld in de Volewijk, om (aldus het vonnis) “te worden verteerd door de lucht en de vogelen des velds”. (Rembrandt tekende haar daar.)

Domme pech

Zo verging het tussen 1360 en 1795 naar schatting ruim 1000 mensen in Amsterdam: onverbeterlijke boeven, maar ook opstandelingen en mensen met veel domme pech. Dat ze geen echt graf kregen gold als een onterende extra straf. Maar voor de Amsterdammers van de 21ste eeuw is er geen reden te doen alsof deze plek en al deze mensen er nooit zijn geweest.

Opgroeien voor galg en rat

Eeuwenlang was het macabere galgenveld ongeveer het eerste wat reizigers zagen die over het IJ naar Amsterdam voeren. Het was een waarschuwing: met tuig heeft deze stad geen genade. Soms ook voeren Amsterdammers met hun kinderen naar de overkant: ‘Groei niet op voor galg en rad!’ In die zin was het galgenveld de allereerste bezienswaardigheid van Noord. Tegenwoordig zijn er veel aardiger dingen te beleven…

Actie voor gedenkteken

Het galgenveld lag eeuwenlang ter plekke van het gebouw Overhoeks alias de ‘Shelltoren’ (uit 1970), dat volgend jaar een nieuw leven begint als de multifunctionele A’dam Toren. Vlak vóór deze toren, aan de waterkant,  onthult Ons Amsterdam vrijdag dan ook hun mobiele ‘voorlopig monument’. (Het zal er hooguit een half uurtje staan…)

Dat is de symbolische start van onze campagne voor een bescheiden gedenkteken (aan of vóór de toren). Iedereen kan daaraan sympathie betuigen via de Facebookpagina van Ons Amsterdam. Bij voldoende steun gaan we hard werken aan materialisatie van het plan.

Deense lotgenoot van Elsje nu geïdentificeerd!

Niemand interesseerde zich voor Elsje in 1664. Toch werd zij bij toeval postuum beroemd, omdat niemand minder dan Rembrandt van Rijn haar ontzielde lichaam tekende en historica Isa van Eeghen in 1969 achterhaalde wie zij was. Dr. Frans Thuijs vertelt in het komende nummer van Ons Amsterdam het verhaal van een land- en lotgenoot, die te zien is op een tekening die Rembrandts leerling Anthonie van Borssom maakte van Elsje én een aantal andere terechtgestelden op het galgenveld in mei 1664.

Huurmoordenaar Joodse godsdienstleraar

Direct links naast Elsje tekende Van Borssom een mannenlichaam, gebogen zittend op een rad. Door uitgebreid archiefonderzoek ontdekte Thuijs wie de dode was: de Deen Jan Nieuwkerk, die een geruchtmakende huurmoord pleegde op een vooraanstaande joodse godsdienstleraar. Deze daad en zijn gruwelijke straf zijn onder meer beschreven door de beroemde 17de-eeuwse geschiedschrijver Casparus Commelin.

‘Mini-special’ over Amsterdam-Noord: presentatie 3 juli 18.30 uur, terras nieuwe Tolhuistuin

Het verhaal over Jan Nieuwkerk staat in het juli-augustusnummer van Ons Amsterdam, dat vrijwel helemaal gewijd is aan Amsterdam-Noord. Het eerste exemplaar daarvan geven we voorafgaand aan de ‘monumentonthulling’ tijdens een openbare bijeenkomst in de openlucht aan stadsdeelvoorzitter Coby van Berkum.
Binnenkort verkrijgbaar bij de betere boekhandel in en rond onze hoofdstad!

Steun de realisatie van het gedenkteken voor Elsje, Jan & hun lotgenoten hier!