Oorlogsmisdaden van de Duitse Wehrmacht

Regelmatig halen verhalen over oorlogsmisdaden uit Irak en Afghanistan het nieuws. Vaak worden de daders beschouwd als onmenselijk, in de zin dat ‘normale’ mensen zich niet tot dit soort acties zouden verlagen. Uit een aantal in het geheim opgenomen gesprekken tussen gevangengenomen Duitse Wehrmacht soldaten wordt echter op angstaanjagende wijze duidelijk dat ieder mens in oorlogsomstandigheden in staat is tot het plegen van de meest verschrikkelijke daden.

Al vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog in 1939 begon Groot-Brittannië – en later ook de Verenigde Staten – met het ‘ter observatie’ onderbrengen van Duitse oorlogsgevangenen in speciale gevangenissen. Het ging hierbij veelal om 'gewone' burgers, soldaten van de Wehrmacht die via de dienstplicht in het leger waren gekomen. Gedurende hun gevangenschap werden zij voortdurend afgeluisterd, onder meer met behulp van geheime microfoons en door infiltranten onder de gevangenen. De Geallieerden hoopten op deze manier informatie te achterhalen die hen een strategisch voordeel zou kunnen opleveren.

Opscheppen

In 2001 werden de archieven van dit project, bestaande uit meer dan 17.500 transcripten, herontdekt door de Duitse historicus Sönke Neitzel. Samen met psycholoog Harald Welzer besloot hij de verhalen te verwerken in een boek, ‘Soldaten’, dat op angstaanjagende wijze vertelt over de meest gruwelijke kant van de Tweede Wereldoorlog. Zo viel het Neitzel en Welzer al snel op hoe emotieloos de Duitse soldaten konden praten over hun daden:

Budde: “Ik vloog twee afleidingsmissies. Met andere woorden, we bombardeerden gebouwen.”

Bartels: “Maar geen missies met een specifiek doelwit, zoals wij deden?”

Budde: “Nee, gewoon afleidingsmissies. Er was die keer dat we Ashford aanvielen. Er was een evenement gaande op het marktplein, grote groepen met mensen, toespraken die gegeven werden. Die lui hebben we goed te pakken gehad. Dat was gaaf!”

Soldaten vertelden vaak over hun ervaringen alsof het een groot avontuur was geweest. Zo schepten ze graag op over het grote aantal slachtoffers dat ze gemaakt hadden, ongeacht de aanleiding hiertoe. De gedode vijanden worden in deze context anoniem en ongrijpbaar, terwijl vooral de rol van de verteller van het verhaal centraal staat.

Zotlörer: “Ik schoot een Fransman in zijn rug. Hij zat op een fiets.”

Weber: “Van dichtbij?”

Zotlörer: “Ja.”

Weber: “Wilde hij je gevangen nemen dan?”

Zotlörer: “Nee joh. Ik wilde zijn fiets.”

Burgerslachtoffers

Het delen van oorlogsverhalen in de gevangenissen was voor de Duitse soldaten een vorm van tijdsdoding en vermaak. Het ging niet zozeer om het uiten van emoties of het betuigen van spijt, maar vooral om het verheerlijken van de eigen daden en het amuseren van de gesprekspartner. Zelfs verhalen over het maken van burgerslachtoffers vielen in deze context niet buiten de toon. Zo vertelde Luitenant Hans Hartigs in 1945 over zijn vliegmissie boven Engeland, waarbij hij het bevel kreeg om ‘alles te beschieten, behalve militaire doelwitten’. “We maaiden zelfs vrouwen met kinderwagens neer”, zo vertelde hij trots aan zijn medegevangene.

De geringe waarde voor het menselijk leven die de soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog ontwikkelden wordt mogelijk nog duidelijker door het volgende gesprek tussen de Duitse piloot Pohl en de soldaat Meyer:

Pohl: “We vielen regelmatig konvooien aan. Dan vlogen we met drie vliegtuigen in formatie, maakten we een scherpe bocht naar links en vuurden we vervolgens met alle machinegeweren die we hadden. De dingen die je dan kon doen! Soms zag ik de paarden door de lucht vliegen.”

Meyer: “Dat is weerzinwekkend… dat met de paarden. Kom op!”

Pohl: “Ik had medelijden met de paarden, totaal niet met de mensen. Maar ik had medelijden met die paarden, tot op het einde.”

Ook de reacties van de gesprekspartners zijn veelzeggend, zo benadrukken Neitzel en Welzer. Vaak reageren zij heel kalm en rationeel op de meest verschrikkelijke verhalen, wat aantoont dat deze zeker geen uitzondering vormden, aldus de onderzoekers.

Rassenleer

Misschien nog wel het meest schokkende is de invloed die de Duitse rassenleer heeft gehad in het legitimeren van allerlei oorlogsmisdaden. Zo voelden de Wehrmacht soldaten zich vrij om te doen wat ze wilden met Russische burgers, aangezien zij volgens de Arische leer toch een minderwaardig ras waren.

Kehrle: “Als een van onze soldaten vermoord werd in de Caucasus hadden wij geen luitenant nodig om ons te vertellen wat we moesten doen. We haalden gewoon onze pistolen tevoorschijn en schoten iedereen neer die we zagen, vrouwen, kinderen, iedereen…”

Maar de Duitse nazi-ideologie en rassenleer alleen kunnen lang niet alle oorlogsmisdaden uit de Tweede Wereldoorlog verklaren, zo benadrukken Neitzel en Welzer. Ook het groepsproces en de commandostructuur binnen een leger kunnen de meest verschrikkelijke daden gewoon laten lijken:

Sommer: “Zelfs toen we aankwamen in Italië zei mijn luitenant ‘Laten we eerst wat mensen neerschieten! We doden er wel 20, dan hebben we wat rust en kalmte hier. We willen niet dat ze hier nog rare ideeën krijgen natuurlijk!’ En vervolgens maakten we de bevolking duidelijk dat als ze zich zouden verzetten, we nog 50 mensen zouden doden.”

Bender: “En hoe selecteerde hij de slachtoffers, gewoon willekeurig?”

Sommer: “Ja, gewoon 20 mannen. ‘Kom hier’ zei hij, waarna hij ze netjes op een rijtje liet staan. Vervolgens vuurden er drie machinegeweren –rat a-tat-tat – en toen waren ze dood. ‘Geweldig, stel varkens!’ zei hij dan. Hij had zo’n hekel aan die Italianen, dat zou je niet geloven.”

Conclusie

Neitzel en Welzer hebben hun boek vooral geschreven als waarschuwing aan de volgende generaties. De gesprekken tussen de Duitse soldaten tonen namelijk op een angstaanjagende manier aan wat oorlog met een mens kan doen. De meest gewone mensen worden aangezet tot de meest verschrikkelijke daden, die gewoon lijken vanwege de omgeving en het gezelschap waar ze zich in bevinden. En recente gebeurtenissen in Irak en Afghanistan hebben duidelijk gemaakt dat dit niet alleen iets is van het verleden, maar dat dit op ieder oorlogstoneel plaats kan vinden.