Plagiaat door de eeuwen heen

De Hongaarse president Pál Schmitt heeft vandaag besloten af te treden nadat bekend werd dat hij zijn proefschrift letterlijk had overgenomen van andere publicaties. Met name in de wetenschap is het plegen van plagiaat een doodzonde. Gedurende een groot deel van de geschiedenis zag men plagiaat echter helemaal niet als iets negatiefs.

Het woord plagiaat is afkomstig van het Latijnse ‘plagiarus’, dat kidnapper betekent. Het woord werd als eerst gebruikt door de Romeinse dichter Martialis, die zich beklaagde dat een andere schrijver zijn verzen had ‘gekidnapt’.

Imitatio

De Grieken en de Romeinen uit de oudheid beschouwden plagiaat helemaal niet als iets slechts. Sterker nog, het imiteren (‘imitatio’) van grote schrijvers was juist een van de meest prestigieuze kunstvormen. Vooral onbekende schrijvers konden beter een goed verhaal herschrijven dan zo arrogant zijn om te denken dat hun eigen werk beter was.

Bij het overnemen van teksten was een bronvermelding overigens niet vereist, want bij een goede imitatio zou de lezer het originele werk zelf kunnen herkennen. Wel was het de bedoeling dat de schrijver een eigen draai gaf aan het geheel, zodat het werk verbeterd werd of zodat het een nieuwe interpretatie kreeg.

Reuzen uit de oudheid

Ook tijdens de middeleeuwen, toen er veel minder aandacht was voor het individu, was plagiaat geen misdrijf. Met name in theologische werken, die uitleg gaven van het woord van God en dus niet zozeer toebehoorden aan één auteur, was overname van teksten redelijk gebruikelijk. Deze houding liep ook door in de renaissance, met het verschil dat auteurs toen weer vaker teruggrepen op de oudheid. Zo schreef Peter van Blois: “Wij zijn als dwergen op de schouders van reuzen en kunnen daardoor verder kijken en de kennis van voorgangers in een ander licht doen herleven.”

Plagiaat over plagiaat

Laurence Sterne door Joshua Reynolds, 1760

Pas in de 17e eeuw werd het woord ‘plagiaat’ voor het eerst opgenomen in het Engelse woordenboek. Door de opkomst van de boekdrukkunst en de boekenhandel kwam er steeds meer nadruk te liggen op originaliteit en auteursrechten. Toch werd er ook in deze periode nog regelmatig plagiaat gepleegd. Sterker nog, één van de duidelijkste betogen tegen plagiaat bleek zelf geplagieerd.

In zijn werk Tristram Shandy liet Laurence Sterne zijn hoofdpersoon zich beklagen over plagiaat door hem de vraag te laten stellen “Zullen wij voor eeuwig nieuwe boeken schrijven zoals apothekers nieuwe medicijnen maken, door de inhoud van het ene vat in het andere te gooien?” en “ Moeten wij voor eeuwig aan hetzelfde touw trekken?”. Later bleek echter dat Sterne deze zinnen zelf vrijwel geheel gekopieerd had uit het werk van schrijver Robert Burton.

President van Hongarije

Inmiddels wordt plagiaat vaak beschouwd als diefstal en is het in sommige gevallen zelfs strafbaar. Toch zijn er nog genoeg moderne varianten van imitatie en dieverij, waaronder de ontstaansgeschiedenis van Lego. Wel wordt er, met name in de wetenschappelijke wereld, steeds vaker opgetreden tegen plagiaat, zo ontdekte ook de Hongaarse president Pál Schmitt. Hij besloot vandaag af te treden nadat bekend was geworden dat 200 van zijn 215 pagina’s tellende proefschrift over de Olympische Spelen letterlijke vertalingen uit andere publicaties betroffen.