POLITIEKE AFFAIRE: Restaurantpolitiek van het CDA en de VVD in 1977

De PvdA had in 1977 zoals verwacht de Tweede Kamer verkiezingen gewonnen met 53 zetels. PvdA-partijleider Joop den Uyl mocht dan ook direct de formatie leiden. Hij zag de beste optie in een kabinet met de partijen CDA en D66. Na maanden van onderhandelen, mislukte de formatie alsnog. Maar een etentje tussen twee partijleiders zorgde voor een merkwaardige oplossing.

Tweede Kamerverkiezingen 1977

De PvdA had het op 25 mei 1977 bij de verkiezingen erg goed gedaan. De partij was met maar liefst tien zetels gestegen en kwam daarmee uit op 53 Kamerleden. Ook het CDA had het goed gedaan. Dit was de eerste verkiezing waar de nieuwe partij  aan meedeed en ze behaalde direct 49 zetels. De VVD was de derde grote partij met 28 zetels. Het was dus vanzelfsprekend dat de PvdA de formatie ging leiden omdat zij de grootste partij was.

PvdA, CDA en D66

Den Uyl zag de beste kansen op een formatie met CDA en D66. Deze partijen hadden ook al samengewerkt in Den Uyl I. De onderhandelingen begonnen over inhoudelijke zaken en zouden daarna over de zetelverdeling gaan. Vanaf het begin verliepen de onderhandelingen echter slecht. Zowel op de inhoudelijke zaken als de zetelverdeling liep het mis. CDA-leider Dries van Agt had geen goede herinneringen aan de samenwerkingen in Den Uyl I en stelde dan ook strenge eisen aan de formatie. Voornamelijk het verbod op abortus was een discussiepunt. Het CDA wilde hier niet van afwijken. D66 en de PvdA wilden echter de verantwoordelijkheid voor abortus bij de vrouw leggen en het verbod opheffen. Uiteindelijk werd besloten dat abortus legaal zou worden in de komende regeerperiode.

Ruzie over verdeling ministers

Het echte grote probleem in de onderhandelingen bleek echter de verdeling van de ministerposten. De PvdA vond het vanzelfsprekend dat zij de meeste ministerposten kreeg omdat ze ook de verkiezingen had gewonnen. Van de vijftien ministers zou zij er acht leveren. Het CDA zou er zeven krijgen en D66 één kabinetszetel. Het CDA ging hier niet mee akkoord en eiste ook acht ministers. Na wekenlange onderhandelingen, gaf de PvdA toe en werd de verdeling 7-7-2. Dat betekende dat de PvdA en het CDA evenveel ministers leverden. De voorwaarde was wel dat Van Agt geen minister van Justitie mocht zijn. De oplossing en het einde van de formatie leek nabij maar de partijraad van de PvdA stemde op 25 oktober alsnog tegen de voorgestelde ministerverdeling. Die moest 8-7-1 blijven. De onderhandelingen gingen nog wel door maar door een latere ruzie over de CDA ministerkandidaten was de formatiepoging definitief mislukt.

Le Bistroquet

De opmerkelijkste gebeurtenis in deze formatie moest nog komen. Op 17 november publiceerde de sociaaldemocratische krant Het Vrije Volk een foto van CDA-leider Van Agt en VVD-leider Hans Wiegel. Zij zaten in het Haagse restaurant Le Bistroquet geheimzinnig bijeen. Volgens de krant waren zij in gesprek over een mogelijke formatiesamenwerking. Volgens de verkiezingsuitslag was het mogelijk dat het CDA en de VVD samen zouden regeren. Dan zouden ze 77 zetels van de 150 hebben; de minimale meerderheid. De CDA-fractie stond echter niet te springen om samen te werken met de rechtse VVD. Uiteindelijk stemde ze toch toe omdat een formatie met de PvdA niet meer ging lukken.

Kabinet Van Agt I

De nieuwe onderhandelingen gingen erg snel en op 19 december was er al een nieuw kabinet met de VVD en het CDA. Het CDA mocht de minister-president leveren: Dries van Agt. De grootste partij van het land, de PvdA, werd zo buitenspel gezet en gedwongen in de oppositie plaats te nemen. De langste formatie uit de Nederlandse geschiedenis (208 dagen) kwam daarmee tot een einde.