Politieke rol dalai lama
Harvard-jurist Lobsang Sangay is maandag beëdigd als nieuwe leider van de Tibetaanse regering in ballingschap. De dalai lama is sinds 1578 de belangrijkste spiritueel leider in het Tibetaans boeddhisme. Vanaf de regering van de vijfde dalai lama, Ngawang Lobsang Gyatso, in 1642 was de spirituele heerser ook de hoogste politieke leider van Tibet.
De term "dalai lama" duidt niet op één enkele persoon maar op een lijn van elkaar opvolgende gereïncarneerde lama’s. Men gelooft dat elke dalai lama de wedergeboorte van zijn voorganger is. Maar er zat een groot verschil tussen de verschillende dalai lama’s.
Vierde dalai lama
Tijdens de vierde dalai lama Yönten Gyatso (1589-1616) werd Tibet gekenmerkt door politieke onrust. De dalai lama’s oefenden in die tijd nauwelijks politieke of bestuurlijke macht uit. Dat was ook het geval bij de vierde dalai Lama. Hij was bovendien omstreden omdat hij door mongolen was aangewezen als leider van Tibet. Door velen werd dit beschouwd als een poging van de Mongoolse krijgsheer om macht over Tibet uit te oefenen.
Toch werd hij na lang beraad door de Gelugorde, één van de vier hoofdscholen binnen het Tibetaanse Boeddhisme, erkend en geïnstalleerd. Dit was het begin van een langlopend conflict in het land. Want velen erkenden hem niet als leider van Tibet. Het resultaat was een burgeroorlog: een strijd tussen de gulag en andere boeddhistische stromingen in het land. De strijd ging er heftig aan toe en Yönten Gyatso moest de Tibetaanse hoofdstad Lhasa ontvluchten. Hij stierf korte tijd later. Naar alle waarschijnlijkheid is hij vermoord.
Vijfde dalai lama
Toen de vierde dalai lama was gestorven, was zijn opvolger nog maar een kind. Zodoende werd Sönam Chöpel in 1642 regent van Tibet. Nog altijd heerste er grote onrust in het land tussen de verschillende boeddhistische groeperingen. Chöpel zat met de handen in het haar en besloot steun te zoeken bij de Mongoolse leider Güshri Khan. Hij wilde een einde maken aan de vervolging van de Gelugorde, die de vierde dalai lama hadden gesteund, door de grootste boeddhistische school in Tibet, de kagyuscholen.
Güshri Khan had drie jaar nodig om de rust te herstellen in het Tibetaanse land. Vervolgens zette hij Lobsang Gyatso, de vijfde dalai lama, aan het hoofd van een verenigd Tibet. In de klassieke Tibetaanse geschiedschrijving is Güshri Khan degene, die de suprematie van de gelug-traditie in Tibet veilig stelde. Na een lange burgeroorlog tussen de verschillende stromingen trok Ngawang Lobsang Gyatso dus aan het langste eind. In 1647 veroverde Ngawang Lobsang Gyatso Centraal Tibet en werd de onbetwiste heerser over het land. Hij stelde gelugpa in als staatsreligie voor centraal Tibet. Hij bleef aan de macht tot 1682.
Grote dalai lama
Ngawang Lobsang Gyatso kreeg van de Tibetanen de titel Grote dalai lama. Onder zijn bewind werd de rust in het rijk hersteld en hij was de eerste leider die naast religieuze- ook politieke macht uitoefende. Daarnaast stelde hij dus de gelugpa in als staatsgodsdienst en liet hij het visitekaartje van Lhasa van 1642 tot aan 1693 bouwen, het Potala-paleis. Hij zou de voltooiing van het paleis niet meer als de vijfde dalai lama meemaken, omdat hij stierf in 1682. Zijn dood werd echter tot 1697 geheim gehouden. Hij had Tibet onder zijn bewind tot een machtige staat gemaakt en allianties gesmeed met Mongolië en China. De jaren na zijn bewind keerde de onrust weer terug. Pas eind negentiende eeuw onder het bewind van de dertiende dalai lama werd de situatie weer korte tijd stabiel.
Einde politieke macht dalai lama
De dalai lama in de 17e eeuw werd de grote dalai lama doordat hij de eerste Tibetaanse leider was die ook een politieke rol had. Maar in de 21e eeuw is het tegenovergestelde gebeurd: de dalai lama heeft nu afstand gedaan van zijn politieke rol waardoor de functie van de nieuwe politiek leider, premier Lobsang Sangay, groter is geworden. Desondanks wordt de Tibetaanse regering internationaal niet erkend.
