Slag bij Waterloo: twee eeuwen herinnering

Op 18 juni 1815 waren de velden bij het Belgische Waterloo het toneel van de laatste veldslag van het napoleontische tijdperk. Ingrijpende veranderingen in het Europese politieke landschap waren een gevolg. De slag kreeg een grote symbolische waarde; elk deelnemend land herdacht de slag op een eigen manier. De nederlaag werd betreurd, de overwinning gevierd en nostalgische gevoelens kwamen op.

Bevrijding

In heel Europa heerste euforie. De geallieerden vierden de overwinning dagenlang. De legendarische status van de veldslag vertaalde zich in grote aandacht voor de herinnering van de slag. De slag heeft dan ook veel sporen nagelaten in de landen en steden van de overwinnaars. Vele standbeelden en overwinningszuilen verwijzen naar de slag.

Een eeuwig monument

De herinnering van de slag werd bewust levend gehouden. Willem I, koning der Nederlanden, riep het slagveld uit tot een monument dat behouden moest worden voor de generaties. Nog altijd mag de glooiing van het landschap niet verstoord worden om het oorspronkelijke slagveld te bewaren. Een uitzondering werd gemaakt voor het monument van de Leeuw van Waterloo: een 45- meter hoge heuvel.

Willem II als redder van Europa

Willem had alle reden om zich de overwinning toe te eigenen. De Nederlanden konden zich, na jaren van passieve Franse bezetting, scharen onder de overwinnaars van Europa. Willem Frederik, de latere Willem II, kreeg alle eer die hoorde bij de positie van overwinnaar. Willem mocht wonen in paleis Soestdijk en de status van redder stelde hem in staat te trouwen met Anna Pawlowna van Rusland.

18 juni: vergeet de datum niet

Ook bij het volk werd de overwinning hooggehouden. Tot aan de Tweede Wereldoorlog vierden Nederlanders, Britten en Belgen Waterloodag. Dit was een nationale feestdag die in de loop der jaren verwaterde tot een kleinschalige militaire viering. Deze traditie wordt door de Britse landmacht tot op de dag van vandaag in leven gehouden.

De nieuwe Pax Brittanica

De toewijding van de Britten aan deze herinnering is minstens zo sterk als die van de Nederlanders. Het was deze slag die de positie van Groot-Brittannië versterkte en een periode inluidde van Britse dominantie. Waterloo vind men dan ook terug op talloze monumenten en standbeelden. De drukste verkeersader van Londen is genoemd naar de slag, evenals talloze steden in het toenmalige Britse Rijk.

De veldslag waar men van ‘hout’

De Britten besloten de boom waaronder Wellington plaatshad tijdens een deel van de slag te kappen en te vervoeren naar Engeland. Het hout werd verwerkt tot een stoel, die nog altijd te vinden is in Windsor Castle. Het staat, weinig verassend, in de Waterloo- Chamber.

De hoofdstad van Nieuw-Zeeland

De overwinning werd verbonden aan de hertog van Wellington. Koning Willem I maakte hem en zijn nazaten ‘Prins van Waterloo’ en vele steden, waaronder de hoofdstad van Nieuw-Zeeland, zijn genoemd naar deze man. De overwinning leidde tot een lange politieke carrière, waarin Wellington tweemaal als eerste minister Groot-Brittannië vertegenwoordigde. Nog altijd staan er talloze standbeelden en monumenten om Arthur Wellesley, zoals hij eigenlijk heette, te eren.

Speelden de Duitsers een rol?

De Pruisen lieten ook van zich horen. De veldslag speelde een belangrijke propagandische rol in het ontstaan van de Duitse staat. Ook in Duitsland vind men nu nog talloze monumenten die verwijzen naar de veldslag. De Duitse rol is echter veelal gedecimeerd in de Britse geschiedschrijving. Vooral Wellington probeerde wanhopig zijn visie op de geschiedenis te behouden.

Een Franse visie

Het is niet verwonderlijk dat de nederlaag in Frankrijk heel anders werd ontvangen. De keizer was definitief verslagen, de koning keerde terug en even leken alle inspanningen van vijfentwintig jaar Franse Revolutie voor niets geweest. Nog tot diep in de negentiende eeuw werd geprobeerd de nederlaag te verdoezelen en werd Napoleon de hemel in geprezen door critici van de koning.
Victor Hugo, de voornaamste Franse schrijver van de negentiende eeuw, eindigde zijn gedicht ‘De Boete’ op de volgende manier:

O Waterloo! Helaas, ik ben gestopt met huilen. Want de soldaten van de laatste oorlog waren groots; ze veroverden de hele aarde! Verdreven koningen, kruisten de Alpen en de Rijn. Hun zielen bliezen hun klaroen!

Blijkbaar was Waterloo ondergeschikt aan de grootse periode die eraan voorafging.

De keizer schreef

Napoleon zelf was ook niet te spreken over de nederlaag. Tijdens zijn laatste jaren op Sint-Helena liet hij zich meerdere malen uit over de veldslag. De nederlaag was niet aan hem te wijten, noch aan het Britse succes. Voor Napoleon bleek een ongelukkige samenkomst van toeval en verraad de herinnering te zijn.

Een blijvende inspiratie

In de laatste 200 jaar is de Slag bij Waterloo dus verbonden geraakt aan overwinning. Tegelijkertijd is de naam Waterloo een synoniem geworden voor nederlaag. In het dagelijks taalgebruik vindt men nog altijd ‘zijn of haar Waterloo’ in het geval van nederlaag of onafwendbaar noodlot. Deze figuurlijke betekenis vindt men terug in het lied ‘Waterloo’ van ABBA. Het succes van dit lied op het Songfestival van 1976 maakte van deze nederlaag, ironisch genoeg, een overwinning.