Staatsgreep tegen Engelbert Dollfuss
Aanvankelijk kreeg Engelbert Dollfuss de schertsende bijnaam Millimetternich - een samenvoeging van millimeter en de beroemde Oostenrijker Klemens von Metternich - vanwege zijn weinig imposante postuur van slechts 1 meter 53. De Oostenrijker bleek echter wel een groot politicus te zijn en trok al snel alle macht naar zich toe. Met zijn sterk nationalistische denkbeelden maakte Dollfuss echter één zeer gevaarlijke vijand: Adolf Hitler.
In de jaren ’30 van de 20e eeuw was het politieke klimaat in Oostenrijk uiterst instabiel. Door de gevolgen van de Vrede van Versailles en de Grote Depressie verkeerde het land in grote economische problemen, met veel onrust tot gevolg. In mei 1932 besloot de Oostenrijkse kanselier Karl Buresch zijn ontslag in te dienen omdat hij geen oplossing zag voor de problematiek. Hij werd opgevolgd door Engelbert Dollfuss, de 39-jarige Christelijk Sociale minister van Landbouw met amper één jaar ervaring in de nationale politiek.
Machtsgreep
Het aantreden van Dollfuss bracht echter niet meteen de gewenste politieke rust . In maart 1933 liepen de gemoederen tijdens een stemming zelfs zo hoog op dat de voorzitter van het parlement besloot af te treden, zodat hij als gewoon parlementslid ook zijn stem mocht geven. De twee vice-voorzitters, beiden lid van een andere partij, besloten daarop direct hetzelfde te doen. Hierdoor had het parlement opeens geen enkele voorzitter meer, waardoor de zitting niet meer afgesloten kon worden. Dollfuss verklaarde daarom dat de situatie in het parlement ‘onwerkbaar’ was geworden en trok vervolgens alle macht naar zich toe.
Fascisme
Al snel ontpopte Dollfuss zich als een fascistisch leider. Zo liet hij het parlementsgebouw vergrendelen, verbood hij alle andere politieke partijen en ging hij een politiek verbond aan met de Italiaanse leider Benito Mussolini. Daarnaast stichtte Dollfuss het Vaterländische Front, een ‘austro-fascistische’ partij die zich sterk maakte voor de voortdurende onafhankelijkheid van Oostenrijk ten opzichte van Duitsland. De activiteiten van Dollfuss waren op deze manier een doorn in het oog van de Duitse dictator Adolf Hitler, die juist inzette op een Anschluss tussen Oostenrijk en Duitsland.
Executie
Engelbert Dollfuss op de cover van Time-magazine, 1933
Op 25 juli 1934 pleegden een aantal Oostenrijkse nationaal-socialisten een staatsgreep. Verkleed als Oostenrijkse soldaten bestormden zij een aantal overheidsgebouwen, waaronder het centrale radiostation en de bondskanselarij. De meeste ambtenaren daar waren echter al op de hoogte van de plannen en besloten het gebouw voortijdig te verlaten.
Dolfuss stond ook op het punt om te vertrekken, maar hij was net te laat. Een groep van tien coupplegers drong zijn kantoor binnen, waarna SS’er Otto Planetta hem in zijn nek schoot. Zwaargewond stortte hij ter aarde, waarna hij nog enkele minuten tevergeefs om hulp smeekte. Dollfuss’ laatste woorden waren “Mensen, wees aardig voor elkaar! Ik heb slechts het beste gewild.”
Mussolini
Na het horen van het nieuws over de dood van Dollfuss legde Mussolini meteen de schuld bij Hitler. Hij gaf opdracht de Italiaanse legers te mobiliseren en waarschuwde dat hij in zou grijpen als het Duitse leger Oostenrijk binnen zou vallen. “De onafhankelijkheid van Oostenrijk, waarvoor hij is gestorven, is een principe dat altijd is verdedigd en nu nog energieker verdedigd zal worden door Italië”, zo verklaarde Mussolini vervolgens in een toespraak. De felle reactie van de Italiaanse leider schokte Hitler, die meteen iedere betrokkenheid bij de dood van Dollfuss ontkende. De staatsgreep van de nationaalsocialisten werd vervolgens neergeslagen door het Oostenrijkse leger.
Nasleep
De begrafenis van Engelbert Dollfuss in Wenen werd bijgewoond door ruim een half miljoen Oostenrijkers. In de buitenlandse pers werd de Oostenrijkse kanselier vooral geroemd om zijn standvastheid in het weerstaan van de Duitse agressie. Wat dat betreft heeft zijn dood echter niet mogen baten, want vier jaar later vond de Anschluss tussen Oostenrijk en Duitsland alsnog plaats. Overigens kwam een Oostenrijkse historicus vorig jaar tot de conclusie dat Hitler wel degelijk persoonlijk verantwoordelijk was voor de nationaalsocialistische staatsgreep van 1934.
