‘Terrorisme leidt tot revolutie’ aldus negentiende eeuwse Russische anarchisten

Niet iedereen in de negentiende eeuw had het kapitalistische systeem met vreugde ontvangen. Al snel zagen mensen de nadelen van nieuwe industriële werkwijzen en leefomstandigheden. Vaak verdienden de Europese fabrieksbazen en de overheid het meeste geld, terwijl arbeiders in armoede leefden en dat werd als onrechtvaardig gezien. De anarchisten stonden op tegen dit onrecht en verenigden zich. Het volk zou voortaan de leiding moeten hebben. Om dat ideaal te bereiken, werden vaak drastische maatregelen ingezet.

Oorsprong anarchisme

Anarchist komt van het woord ‘anarchos’, wat ‘geen heerser’ betekent. De anarchisten willen dus dat niemand de hoogste baas of koning is van een land. Er mag geen centraal gezag zijn. Daarnaast willen ze van het kapitalistische systeem af. Onder de Russische intellectuelen in de negentiende eeuw ontstonden de eerste anarchisten. Door de nieuwe technologieën zoals de telegraaf en de stoomtrein konden zij snel boeken met hun ideeën verspreiden door Rusland en Europa. De grondlegger van het anarchisme is de Russische Michail Bakoenin (1814-1876). Hij zag de staat als een belemmering voor de vrijheid van het volk. Met zijn revolutionaire ideeën over de vrijheid van de mens werd hij de eerste anarchist. Bakoenin was echter tegen de communistische ideeën van Karl Marx (1818-1883) en Friedrich Engels (1820-1895). Het communisme was volgens hem een beperking van de vrijheid. De staat zou dan alle macht hebben. Hij bestreed Marx in het parlement dan ook fel.

Anarchistisch terrorisme

De anarchisten stonden dus al snel bekend om hun gewelddadige terroristische acties. Met name politieke leiders waren populair zoals tsaar Alexander II (1881), de Habsburgse keizerin Elisabeth (1898) en de Amerikaanse president McKinley (1901). Ze maakten echter ook burgerslachtoffers door bommen af te laten gaan in openbare gebouwen zoals cafés. In het begin was het niet de bedoeling dat ze hun idealen gingen uiten door geweld. Uiteindelijk vonden ze dit toch de beste methode en begingen ze terreurdaden om de massa wakker te schudden. Door aanslagen op politieke leiders te plegen, zou worden aangetoond dat de macht van de staat klein was. De anarchisten hoopten hiermee uiteindelijk de mensen te bewegen een revolutie te beginnen en zo het kapitalistische systeem te verwerpen.

Verschil anarchisten, sociaaldemocraten en communisten

De anarchisten hadden echter concurrentie in Rusland van de sociaaldemocraten en de communisten. Het communisme van Marx en Vladimir Lenin (later premier van de Sovjet-Unie) gaf de voorkeur aan een strenge staat die het socialisme van bovenaf regelden. De sociaaldemocraten wilden dit bereiken via een parlementaire weg. De anarchisten verwierpen beide methoden en wilden een totale vernietiging van de staatsmacht. Al snel werden de anarchisten in Rusland echter gezien als een gevaar voor de samenleving, mede door hun aanslagen. Daarom kreeg uiteindelijk het communisme meer aanhang en werden de anarchisten verdreven. Dat betekende niet dat ze geen invloed hadden op de Russische revolutie die in 1917 begon. Hun ideeën over de staat en hun aanslagen op belangrijke personen zorgden wel voor de opstand die de tsaar afzette. Ook in de rest van Europa hadden ze nog veel invloed op de staatsvorming.