Toots Thielemans en de geschiedenis van de mondharmonica

Op 22 augustus 2016 overleed de Belgische Jean-Baptiste Thielemans, beter bekend onder zijn bijnaam: Toots Thielemans. Thielemans stond bekend om zijn voortreffelijke spel met de mondharmonica, waar hij op zijn zeventiende mee begon. Thielemans was geliefd onder muzikanten; zijn oeuvre is daarom divers. Met zijn mondharmonica trad hij overal ter wereld op.

 Ontstaan mondharmonica; het principe van de sheng

Naar verluidt stamt de mondharmonica af van een ander instrument, de sheng. Dit instrument werd rond 3000 voor Christus uitgevonden door de Chinees Nya-Kwa. De sheng heeft nog altijd een belangrijke rol in traditionele muziek uit China in Japan. Het instrument bestaat uit een aantal bamboebuisjes, meestal een stuk of 17. Aan de onderkant van deze buisjes is een ‘doorslaande tong’ geplaatst. Een stukje metaal wordt in het instrument geklikt en wanneer de artiest op het instrument blaast verbuigt dit stukje metaal. Wanneer het weer terugbuigt ontstaat een schokgolf, waardoor geluid wordt geproduceerd. Dit principe wordt ook in de mondharmonica gebruikt en hierom kan de sheng als voorloper van dat instrument worden gezien.

Evolutie van de mondharmonica

Het moderne instrument kreeg vorm rond 1821. Christian Friedrich Ludwig Buschman (1805-1864) vroeg in dat jaar patent aan op zijn uitvinding: de ‘Mund Aoeline’. De jongen was toen pas 16 jaar oud. In de jaren daarop werd de uitvinding van Buschman verder ontwikkeld. De Richtermondharmonica uit 1826 leek al op het instrument van vandaag de dag. Richter gebruikte een diatonische indeling, waarbij enkel tonen uit één bepaalde majeur- of mineurladder waren opgenomen. In 1857 werd de harmonica echt populair. De Duitse klokkenmaker Matthias Hohner produceerde in dat jaar samen met zijn familie tegen de 650 stuks. Kort daarop schakelde zijn bedrijf over op massaproductie en werd Hohner een marktleider op het gebied van mondharmonica’s.

Toots en de mondharmonica

De mondharmonica was niet het eerste instrument waar Toots op leerde spelen. Toen hij 3 jaar oud was speelde hij accordeon, pas op zijn zeventiende maakte hij de overstap naar de mondharmonica. Eerst was zijn instrument een hulpmiddel om zijn longen te trainen, Thielemans leed aan astma, maar op een gegeven moment werd de muziek zijn passie. Zijn mondharmonica noemde hij ‘broodje’.  De bijnaam Toots heeft hij van twee andere muzikanten: Toots Mondello en Toots Caramata.

Toots speelde met grote namen

Toots had een eigen visie op muziek, die bij veel artiesten goed in de smaak viel. Thielemans speelde met de grootste jazzmuzikanten op aarde. Hij heeft opgetreden met Bennie Goodman, Charlie Parker, Billy Joel, Miley Davis, Chet Baker en vele anderen. Van de meeste van hen kreeg Toots niets meer dan respect. Hij bracht veel van zijn tijd door in Amerika, waardoor zijn Belgische verleden soms wel eens werd vergeten. “You’re not from Brussels, you’re from Mississippi”, heeft Quincy Jones ooit gezegd. In Nederland is Thielemans bekend van de muziek in de film Turks Fruit. Ook heeft hij meegewerkt aan de intro muziek van de televisiereeks Baantjer. Misschien zijn meest belichte werk is dat in de Engelse versie van Sesamstraat. Hij schreef hiervoor de begintune.