Tragische lot van de zoon van Stalin: Jakov Dzjoegasjvili

Onderzoek in de archieven levert steeds meer informatie op over het tragische leven van Jakov Dzjoegasjvili, de zoon van Stalin. Zo denkt Der Spiegel antwoord te hebben gevonden op de vraag waarom hij nooit meer terugkeerde uit zijn Duitse gevangenschap. Jakov Dzjoegasjvili werd zijn leven lang genegeerd en gekleineerd door Stalin en stierf op 35-jarige leeftijd in een Duits gevangenkamp.

Op 18 maart 1907 werden Jozef Stalin en Jekaterina Svanidze verblijd met de komst een zoon: Jakov. Na de bevalling gingen de zaken echter snel bergafwaarts. Jekaterina raakte besmet met de vlektyfus en stierf op 5 december 1907, acht maanden na de geboorte van Jakov. Op haar begrafenis zei Stalin: “Dit schepsel wist mijn stenen hart zachter te maken, maar ze is gestorven en met haar stierven mijn laatste warme gevoelens voor het mensdom".

Zelfmoordpoging zoon van Stalin

In de jaren daarna besteedde Stalin nauwelijks aandacht aan zijn zoon, behalve om te verklaren dat hij hem een absolute nietsnut vond. Jakov besloot daarom troost te zoeken bij de vrouwen, maar ook hierdoor kreeg hij kritiek. Toen hij in bed betrapt werd met de 16-jarige dochter van een priester, schold Stalin hem volledig de huid vol, met als gevolg dat Jakov het leven niet meer zag zitten. Hij pakte een pistool en schoot zichzelf in zijn hart, maar de zelfmoordpoging mislukte. Stalin reageerde teleurgesteld: “Hij kan niet eens goed schieten”.

Rode Leger

In latere jaren groeiden Jakov en zijn vader alleen nog maar verder uit elkaar. In 1928 schreef Stalin aan zijn tweede vouw: “Zeg Yasha dat ik vind dat hij zich als een crimineel en een afperser heeft gedragen, iemand waar ik niets mee gemeen heb en met wie ik verder geen enkele relatie wil”. Toch ging de vader-zoon band hierna niet helemaal verloren. In 1941 belde Jakov nog een keer met zijn vader voor hij naar het oorlogsfront vertrok. Stalin gaf hem tijdens dit gesprek één duidelijke boodschap mee: “Ga en vecht!”.

Tweede Wereldoorlog

Jakov kwam echter maar amper aan vechten toe. Het Rode Leger moest zich in rap tempo terugtrekken en temidden van de chaos viel Yasha in handen van Duitse soldaten. Hij werd overgebracht naar een Duits kamp en Stalin werd geïnformeerd dat zijn zoon in gevangenschap verkeerde, maar de Russische opperbevelhebber ondernam hierop verder geen actie. Zelfs toen de Duitsers hem begin 1943 zelf benaderden voor een gevangenenruil – Jakov tegen de Duitse bevelhebber Paulus –weigerde Stalin resoluut. “Een generaal [Paulus] is veel meer waard dan een luitenant [Jakov]”, zo verklaarde hij.

Dood Jakov

Jakov Dzjoegasjvili, ca 1925

Op 14 april 1943 vond Jakov de dood in het concentratiekamp Sachenhausen. Hij werd tegelijkertijd geëlektrocuteerd en neergeschoten toen hij probeerde het elektrische hek van het kamp te beklimmen. Veel historici hebben sindsdien de vraag gesteld waarom Stalin het zo ver liet komen.

Der Spiegel denkt nu een verklaring gevonden te hebben. Uit de Russische archieven blijkt namelijk dat Jakov zich waarschijnlijk opzettelijk gevangen liet nemen door het Duitse leger, een daad die zijn vader ernstig in verlegenheid bracht. Het was immers Stalin zelf geweest die in 1940 opdracht had gegeven om de regel ‘deserteurs zijn landverraders’ op te nemen in de militaire gedragscode.