Waar is Alexander de Grote begraven?

Er is geen koning uit de oudheid die zo tot de verbeelding spreekt als Alexander de Grote (356 – 323 v. Chr.). De legendarische Macedonische krijgsheer had - tegen de tijd dat hij nog maar 30 jaar oud was - een van de grootste rijken gesticht die de wereld tot dan toe had gezien, dat zich uitstrekte van Griekenland en Egypte tot het noorden van India. Alexander had zo’n grote naam voor zichzelf gemaakt dat hij in de latere dagen van zijn leven gezien werd als god. Toen hij stierf op 32-jarige leeftijd was er dan ook veel te doen om zijn lichaam. Waar moest het begraven worden? En wie van Alexanders erfgenamen mocht over hem waken? Zelfs vandaag de dag houdt zijn graf archeologen bezig, want waar het graf van Alexander de grote ligt, is nog altijd niet bekend.

Op 20-jarige leeftijd erfde Alexander de troon van Macedonië van zijn vader, koning Philippus II (382 - 336 v. Chr). Gelijk kwamen enkele Griekse stadstaten in opstand tegen zijn gezag. Ze zagen tijdens de troonswisseling een kans op hernieuwde autonomie. Alexander sloeg deze opstanden zonder al te grote moeite neer, waarna hij zijn aandacht vestigde op Azië. Hij had de grootse ambitie om het Perzische Rijk ten val te brengen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

In 334 v. Chr. begon Alexander aan zijn ambitieuze veldtocht. Door zijn militaire genie behaalde hij al snel overwinningen in Anatolië, Syrië en Egypte en kon hij via Mesopotamië doorstoten naar de Perzische hoofdstad Persepolis, die hij in 330 v. Chr. veroverde en liet plunderen. In de daaropvolgende jaren hield Alexander zich bezig met het veroveren van het Perzische Rijk ten oosten van Persepolis, tot hij in 323 weer aankwam in Babylon. Hier bereidde hij zich voor op een invasie van Arabië. Deze invasie zou er echter nooit van komen - nog datzelfde jaar stierf hij plotseling.

Alexanders dood zorgde voor heel wat problemen, aangezien hij zijn opvolging niet geregeld had; er was geen wettige erfgenaam of onbetwiste opvolger. Alle belangrijke generaals die onder hem hadden gediend, eisten een aandeel van de macht, waardoor een periode van chaos en verdeeldheid zou volgen.

Verwarring na Alexanders dood

Het is niet duidelijk waaraan Alexander kwam te overlijden. Sommige historici claimen dat hij tijdens een van zijn beruchte feesten te veel wijn had gedronken, waarna hij dood neerviel. Anderen geven als doodsoorzaak vergiftiging of malaria. Ook weten we niet of de Macedonische koning abrupt doodging of dat zijn overlijden zich uitstrekte over het verloop van enkele dagen. Dat we zo weinig weten over de situatie rondom Alexanders dood, laat zien dat er direct na zijn dood waarschijnlijk veel verwarring ontstond. Ook opvallend is dat er niet direct een begrafenis gepland werd - terwijl er in 324 v. Chr. nog een grootse begrafenis had plaatsgevonden voor Alexanders beste vriend (en mogelijke geliefde) Hephaestion. Als we de Romeinse senator en geschiedschrijver Quintus Curtius Rufus (? - 53 n. Chr.) mogen geloven, dan werd Alexanders lichaam zelfs zeven dagen genegeerd, terwijl zijn belangrijkste generaals in een heftige discussie over de erfenis terechtkwamen. Pas na deze lange zeven dagen, in de Mesopotamische hitte, zou het lichaam gebalsemd zijn, waarna de constructie van een gigantische lijkwagen startte. Deze lijkwagen moest zo groot en indrukwekkend worden, dat de bouw ervan wel twee jaar duurde. Gedurende deze jaren lag het gebalsemde lichaam van Alexander waarschijnlijk ergens in een mausoleum in Babylon, al die tijd zonder plechtige begrafenis.

Zelfs na zijn dood draaide alles om Alexander

Het lijkt erop dat Alexanders generaals kort na zijn dood in een zekere ontkenning leefden. De generaal Perdikkas (355 - 320 v. Chr.) - die was aangesteld als grootvizier en regent voor heel het Macedonische Rijk - bleef vanuit Babylon het rijk besturen zoals dat voorheen gebeurde en bleef munten slaan met Alexanders gezicht erop. Babylon diende hierbij als de facto hoofdstad, maar eigenlijk alleen omdat Alexander hier toevallig gestorven was. Zelfs na zijn dood draaide dus alles nog om hem.

Toen de lijkwagen na twee jaar eindelijk klaar was, begon deze aan een lange tocht, waarschijnlijk richting Macedonië. Het moet een indrukwekkend gezicht zijn geweest. Kilo’s goud bedekten de mobiele Griekse tempel, die werd voortgetrokken door 64 met goud en edelstenen bedekten muilezels.

De diefstal van het lichaam

Onderweg werd de prestigieuze rouwstoet ruw verstoord door Ptolemaeus (367 - 283 v. Chr.), een van Alexanders generaals die inmiddels tot plaatselijke leider van Egypte was benoemd. Ptolemaeus gaf zijn soldaten de opdracht om de lijkwagen tegen te houden en mee te nemen naar Egypte. Toen het nieuws van deze diefstal Perdikkas bereikte, was hij verafschuwd. Perdikkas zag zich dankzij zijn titels als de hoogste gezagsdrager in Alexanders’ rijk, en de kaping van Alexanders’ overblijfselen beschadigden zijn prestige en geloofwaardigheid. Hoe kon hij de veiligheid en eenheid van het rijk waarborgen als hij niet eens Alexanders lichaam in zijn bezit kon houden? Perdikkas wilde orde op zaken stellen door in 320 v. Chr. Egypte binnen te vallen; om Ptolemaeus af te straffen en Alexanders lichaam terug te krijgen. Deze veldtocht verliep echter rampzalig en Perdikkas werd als snel door zijn eigen soldaten - die inzagen dat hij met geen mogelijkheid Egypte zou kunnen innemen - om het leven gebracht.

Het lichaam in Egypte

Ptolemaeus liet het lichaam eerst naar de Oud-Egyptische hoofdstad Memphis brengen, en later naar Alexandrië, de nieuwe Egyptische hoofdstad die pas enkele jaren daarvoor in 331 v. Chr. door Alexander zelf was gesticht. De grote symbolische waarde van het lichaam werd eens te meer duidelijk na Perdikkas’ dood. Diens soldaten nomineerden Ptolemaeus als leider van het Macedonische Rijk. Hij die in het bezit van het lichaam was, had recht op de macht, zo lijkt het. Ptolemaeus voorzag echter dat zijn positie in de delen van het Macedonische Rijk die buiten zijn Egyptische deel lagen, waarschijnlijk erg wankel zou zijn en weigerde het aanbod. Het was op dat moment belangrijker voor hem om zijn machtspositie in Egypte verstevigen. De toekomst van het gehele rijk lag in in opsplitsing.

Het lichaam speelde een sleutelrol in de versteviging van Ptolemaeus’ macht. Ptolemaeus probeerde, door zijn naam te verbinden aan die van Alexander, zijn positie van gouverneur te veranderen in die van een legitieme koning. Wat dit hem opleverde wordt duidelijk in een passage van de Griekse geschiedschrijver Diodorus Siculus (ca. 90 v. Chr. - 30 v. Chr.):

“Daar [in Alexandrië] liet hij een graf bouwen dat de glorie van Alexander waardig was, zowel in grootte als constructie. Hij legde hem daar te ruste en vereerde hem met heroïsche offers en geweldige spelen. Ptolemaeus werd hiervoor rijkelijk beloond, niet alleen door zijn mannen, maar ook door de goden. Vanwege zijn goedhartigheid verzamelden zich mannen uit alle uithoeken, om zich in te schrijven in zijn leger, ondanks dat de koninklijke soldaten [van Perdikkas] naderden om oorlog te voeren."

Alexanders lichaam diende dus als een soort heilig relikwie, die zijn bezitter het recht tot regeren gaf. Ptolemaeus probeerde de verbinding tussen hem en Alexander ook duidelijk te maken in de memoires die hij schreef over Alexanders veldtochten. Hierin speelt Ptolemaeus zelf vaak een belangrijke rol, terwijl Perdikkas in een slecht daglicht wordt geplaatst.

De Soma

Het is niet duidelijk hoe het graf dat Ptolemaeus voor Alexander bouwde er uit heeft gezien. Wel weten we dat zijn achterkleinzoon, koning Ptolemaeus IV Philopator (244 - 204 v. Chr.), een nieuw graf liet bouwen in de vorm van een groot mausoleum. Hier werden voortaan ook alle leden van de Ptolemaeïsche dynastie begraven, wederom om de link tussen Alexander en de Ptolemaeën te bevestigen. Dit koninklijke grafcomplex werd de ‘Soma’ genoemd, het Griekse woord voor lichaam. In eerste instantie lijkt dit misschien een vreemde naam, zeker voor een groot grafcomplex. Het is echter goed voorstelbaar dat men tijdens de bouw van het mausoleum aan het gebouw refereerde, aan de hand van het belangrijkste dat erin lag (Alexanders lichaam) en dat die naam later in zwang bleef.

Keizer Augustus bezoekt Alexander

Rond 30 v. Chr. bezocht de Romeinse keizer Augustus (63 v. Chr. - 19 August n. Chr) de Soma. Alexanders legende was de grootste en bekendste van de antieke mediterrane wereld, en zijn graf was zeker een bezoek waardig. Augustus zag in Alexander de Grote en gelijkwaardige. Volgens de Romeinse historicus Gaius Suetonius Tranquillus (70 - 140 n. Chr.) zou Augustus met veel eerbied een gouden kroon op Alexander geplaatst hebben en zijn lichaam bedekt hebben met bloembladen. Toen Augustus de vraag kreeg of hij ook de Ptolemeïsche tombes wilde bezoeken, reageerde hij fel dat hij “een koning wilde zien, niet een paar lijken.” De Egyptenaren reageerden geschokt. Voor hen was de connectie tussen de Ptolemaeën en Alexander - als gevolg van jaren van propaganda - vanzelfsprekend. Voor de in Rome opgegroeide Augustus was deze connectie echter betekenisloos.

De Soma in de late oudheid

Over wat er na dit bezoek met Alexanders graf gebeurde is weinig bekend, maar de locatie ervan moet tot in de derde eeuw nog bekend zijn geweest. We weten namelijk dat de Romeinse keizer Septimius Severus (145 - 211 n. Chr.) het graf ook bezocht en vervolgens liet afsluiten. Severus was geobsedeerd met oude mystieke kennis, en liet allerlei oude teksten verzamelen, die hij ter bescherming opsloot in Alexanders tombe. Waarschijnlijk is kort hierna kennis van de locatie verloren gegaan. Zo schreef Johannes Chrysostomus (345 - 407 n. Chr.), aartsbisschop van Constantinopel tijdens zijn bezoek aan Alexandrië in 400, dat zelfs de Alexandrieërs niet wisten waar het graf was. Al bestonden er nog tot in de zeventiende eeuw schrijvers die claimen Alexanders graf gezien te hebben.

En nu?

Vandaag de dag is het geheel onduidelijk waar Alexander nou precies zijn laatste rustplek heeft gevonden, maar dat weerhoudt menig archeolog er niet van om te zoeken. De Egyptische Supreme Council of Antiquities erkent officieel 140 zoektochten naar het graf en er bestaan tientallen theorieën over waar de werkelijke locatie is - zoals het centrum van Alexandrië, verschillende graftombes in Macedonië en zelfs Rome.

Bronnen: Greece & Rome, History, HuffPost, Isgeschiedenis, Wikipedia.