Wat hebben Peter Pan, Sherlock Holmes en Anne Frank met elkaar gemeen?

Het auteursrecht op Het Achterhuis zou volgens de Nederlandse regels rondom auteursrecht in januari 2016 vervallen, maar nu blijkt het iets complexer te liggen. Auteursrecht is vaak een gevoelig onderwerp – vooral wanneer de rechten vervallen en iedereen met het boek of kunstwerk aan de haal kan. Lees hier over 4 historische titels en hun spraakmakende auteursrechtkwesties.

1. Peter Pan en het kinderziekenhuis

De jongen die niet volwassen werd

Ook rondom de auteursrechten van Peter Pan is lang discussie geweest. Op 1 januari 2008 zouden de auteursrechten van het verhaal over de jongen die niet volwassen werd vervallen. Een beslissing van auteur J.M. Barrie zorgde er echter voor dat het verval van het auteursrecht niet zonder oproer voorbij ging. Begin twintigste eeuw schreef Barrie Little White Bird, het eerste boek waarin Peter Pan voorkwam. In 1904 schreef Barrie het toneelstuk Peter Pan, or the Bow Who Wouldn’t Grow Up. Hij publiceerde het script echter niet. In 1911 bracht hij zijn boek Peter and Wendy uit en in 1928 publiceerde hij uiteindelijk het script van het toneelstuk. Nadat hij het toneelstuk publiceerde doneerde hij alle auteursrechten aan Great Ormon Street Hospital, een kinderziekenhuis in Londen. Barrie overleed in 1937.

Een nobele daad van een Britse minister

Jarenlang kon het ziekenhuis profiteren van de inkomsten van dit auteursrecht. Volgens de oude auteurswet in Groot-Brittannië verviel het recht echter 50 jaar na het overlijden van de auteur – in 1987 dus. De Britse overheid wilde de inkomsten van het bekende kinderziekenhuis echter veilig stellen en verlengde het auteursrecht. Minister James Callaghan wist deze uitzondering succesvol door te voeren: zijn vrouw – voorzitter van het kinderziekenhuis- juichte deze beslissing toe. Vanaf 1995 hanteerde Groot-Brittannië echter de regel dat de rechten 70 jaar na het overlijden van de auteur kwamen te vervallen. Dankzij Callaghan geldt deze regel niet voor de rechten van Peter Pan binnen het Verenigd Koninkrijk. Daarbuiten zijn de rechten echter wel komen te vervallen.

2. Alleen Anne Frank of ook Otto Frank?

Otto Frank

De auteur(s) van Het Achterhuis

Het is misschien niet zo verbazingwekkend dat er zoveel discussie is rondom het auteursrecht wereldberoemde dagboek van Anne Frank. Er zijn meer dan 30 miljoen exemplaren van het boek verkocht en het boek is in 70 talen vertaald. Volgens het auteursrecht in Nederland vervalt het auteursrecht op een werk 70 jaar na het overlijden van de auteur. In het geval van Anne Frank zou dit op 1 januari 2016 gebeuren – de eerste januari na de sterfdatum van Anne Frank, die in februari 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen stierf. Maar is Anne Frank wel echt de enige auteur van Het Achterhuis, of is Otto Frank co-auteur?

Twee ruziënde stichtingen

Tussen twee stichtingen rondom Anne Frank - beide opgericht door Otto Frank- is discussie ontstaan. De Anne Frank Stichting in Amsterdam erkent alleen Anne Frank als auteur van het dagboek. De Stichting ziet Otto Frank wel als de samensteller van het dagboek, maar niet als co-auteur. Het Anne Frank Fonds in Basel erkent Otto Frank wél als co-auteur. Volgens het Fonds heeft Otto Frank teksten uit het dagboek geredigeerd en is hij daarom co-auteur. Dit zou betekenen dat de auteursrechten nog niet komen te vervallen op 1 januari 2016. Otto Frank overleed in 1980. De Anne Frank Stichting en het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis zijn nu bezig aan een nieuw onderzoek van Anne Franks dagboek.

3. Sherlock Holmes in de spagaat

Sherlock vóór en na 1923

Het auteursrecht van Sherlock Holmes is, erg toepasselijk, een opvallend ingewikkelde zaak geweest. Auteur Arthur Conan Doyle schreef in totaal 56 korte verhalen en 4 romans waarin de beroemde detective de hoofdrol speelde. Het eerste boek, A Study in Scarlet, kwam in 1887 uit. Veel van deze verhalen zijn vóór 1923 geschreven – en in de Verenigde Staten hierdoor rechtenvrij. 10 van de verhalen werden echter tussen 1923 en 1927 geschreven. In de Verenigde Staten geldt in sommige gevallen dat het auteursrecht geldig is tot 95 jaar na het jaar van de eerste publicatie. Niet alle verhalen over Sherlock Holmes zijn dus al rechtenvrij. Sherlock Holmes is dus ‘gespleten’ tussen twee tijdperken. Over aspecten uit het leven van Sherlock Holmes die vóór 1923 opgeschreven zijn mag dus wel geschreven worden. Over de details die daarna bekend werden mag dat nog niet.

De Conan Doyle Estate Ltd.

Deze opvallende positie heeft tot discussie geleid. De Conan Doyle Stichting (Conan Doyle Estate Ltd.) is namelijk van mening dat het veelzijdige karakter van de Engelse detective ontwikkeld is door het hele werk heen, en niet alleen in de boeken die vóór 1923 uitkwamen. Hierom zou het auteursrecht van álle boeken in de Verenigde Staten pas moeten vervallen na het verval van de rechten van het laatste boek. In Groot-Britannië is Sherlock Holmes echter allang rechtenvrij.

4. Mein Kampf rechtenvrij?

Misschien wel het meest controversiële auteursrecht dat dreigt te vervallen is die van Adolf Hitlers Mein Kampf. Hitler verdiende veel aan het boek: het stond bij miljoenen inwoners van het Derde Rijk in de kast. Vanaf 1 januari 2016 komen de auteursrechten op het boek te vervallen en kunnen herdrukken uitgegeven worden. Hoewel het boek online te downloaden en te lezen is, is er discussie rondom het uitgeven van herdrukken van het boek: is dit nu wel of geen goed idee? Het Instituut voor Hedendaagse Geschiedenis in München wil van het vervallen van het auteursrecht gebruik gaan maken en is van plan in januari een wetenschappelijke versie van Mein Kampf uit te geven. Deze versie zal voorzien zijn van kritisch commentaar.