Wat maakt een foto iconisch? – Het antwoord in 6 historische foto’s

De onlangs gemaakte foto van een bruidspaar in Brussel, poserend met twee militairen, werd in korte tijd een iconische foto genoemd. De foto werd gemaakt door Joris Marseille, eindredacteur en presentator bij het NOS Jeugdjournaal. De foto zou ‘de onverstoorbaarheid van de Europeanen vangen’. Maar waarom wordt zo’n foto opgenomen in het collectieve geheugen?

Met de opkomst van sociale media worden beelden met een nog sneller tempo over de wereld verspreid dan 20 jaar geleden. Hoewel de verspreiding vroeger wellicht langzamer ging, bestaan er vele historische, iconische foto’s waar de hedendaagse kijker na één blik nog steeds weet waar de foto over gaat. Dit effect ontstaat in de ‘publieke sfeer’, aldus de onderzoeker Jürgen Habermas.

De publieke sfeer

Habermas definieert de publieke sfeer als volgt: een denkbeeldige ruimte waarin individuen zich bij elkaar voegen en een algemene groep vormen. In deze algemene groep worden de maatschappelijke behoeften geformuleerd. Hierin gaat het dus concreet gezien om de stem van het volk. De publieke opinie wordt vaak gevormd door de media, aangezien deze voor iedereen bereikbaar is. Daarentegen speelt de media ook vaak in op de publieke opinie door beelden te publiceren die al bij de mening van de maatschappij passen. Een voorbeeld hiervan is de foto met de bloem, het belichaamt de al bestaande anti-oorlogsstemming tijdens de jaren ’60. Bovendien is beeld een universele methode om verbondenheid te voelen: beeld kan door iedere nationaliteit en etniciteit bekeken en begrepen worden.

Zelfherkenning

Het is wel van belang dat de maatschappij zich herkent in de foto of er zich in kan inleven. Daarnaast bekijkt iedere individu dezelfde foto, waardoor de individuen verwantschap voelen, ook al zou het kunnen dat de betekenis van de foto voor iedere foto-bekijker verschilt. Zo wordt het publiek bijvoorbeeld geprikkeld door beelden van armoede of verdriet, doordat men zich hiermee kan identificeren. Vaak spreekt het ook de morele waarden aan zoals pijn of trauma. Terugkomende thema’s zijn dan ook rampen, oorlog en conflicten.

De context van een iconische foto

De iconische foto gaat niet alleen over de situatie die op een specifiek moment is vastgelegd. Het gaat over de context van de foto: in wat voor situatie speelt het moment van de foto zich af? Daarnaast kunnen foto’s helpen te begrijpen wat voor complexe gebeurtenissen er gaande zijn. Het simplificeert als het ware de gebeurtenis. Door deze simplificatie hangt het publiek de foto op aan een grotere gebeurtenis. Zoals bijvoorbeeld de foto uit WOI van de Britse divisie die getroffen is door mosterdgas. De foto gaat over de gruwelen van de oorlog en het stelt de vraag waarom we dit ‘onze jongens’ aandoen. Wat het publiek echter concreet ziet, is een rij soldaten die zich vastklampt aan elkaar.

Een ander voorbeeld van context is de foto waarop Adolf Hitler te zien is. Hij loopt op zijn gemakje rond in het pas veroverde Parijs met een grote groep Nazileiders. De foto laat niet alleen Hitler zien, maar ook waartoe hij in staat is en wat er in de toekomst zou kunnen gebeuren. Bovendien versterkt de foto het imago van Hitler als de grote leider die zich niet laat tegenhouden.