Geschiedenis van de strafkampen in Siberië
Twee leden van de Russische punkband Pussy Riot moeten naar de ‘gevangenishel’, aldus hun advocaat. Maria Aljochina (24) en Nadja Tolokonnikova (22) zijn veroordeeld tot twee jaar strafkamp wegens het opvoeren van een ‘punkgebed’ in een orthodoxe kerk. In de jaren ’30 van de vorige eeuw stonden de strafkampen in Siberië bekend als de Goelag en kwamen er jaarlijks miljoenen mensen om het leven.
De eerste Russische strafkampen in Siberië ontstonden aan het einde van de 17e eeuw. In 1692 vaardigden de twee dubbeltsaren Ivan V en Peter I namelijk een proclamatie uit waarin zij lieten vastleggen dat sommige doodstraffen voortaan om konden worden gezet in werkstraffen. Deze gevangenisarbeid zou dan plaatsvinden in een zogeheten katorga, een afgelegen strafkamp met minimale voorzieningen.
Katorga’s in Siberië
De meeste katorga’s werden uiteindelijk opgezet in Siberië, aangezien daar sprake was van een voortdurend tekort aan arbeidskrachten. Bovendien zorgden de zware weersomstandigheden en de eindeloze ijsvlaktes van het gebied ervoor dat ontsnappen voor de meeste gevangenen vrijwel onmogelijk leek. Velen van hen werden aan het werk gezet in de mijnbouw, de landbouw of de houtkap. Anderen moesten verplicht meehelpen bij de aanleg van nieuwe infrastructuur in Siberië, waaronder de 2000 kilometer lange Karrenweg van Amoer.
Politieke gevangenen
Aanvankelijk moesten er voornamelijk zware criminelen naar de katorga’s, maar na verloop van tijd werden de strafkampen ook steeds meer ingezet om politieke opponenten uit te schakelen. Zo besliste tsaar Nicolaas I in 1847 dat deelname aan een opstand tegen zijn bewind voortaan standaard bestraft werd met een verbanning naar Siberië. Het gevolg was dat het aantal dwangarbeiders in de late 19e en vroege 20e eeuw aanzienlijk toenam. Zaten er in 1870 nog ‘slechts’ 20.000 mensen gevangen in de katorga’s, na de Russische Revolutie was dit aantal in 1921 al opgelopen tot maar liefst 150.000.
Oprichting van de Goelag
Tegen het einde van de jaren ’20 werd duidelijk dat het ongeorganiseerde systeem van de katorga’s niet berekend was op zoveel gevangenen. In 1930 besloot het communistische politbureau daarom tot de oprichting van de Goelag, een sterk gecentraliseerd netwerk van strafkampen. Aanvankelijk was tevens het plan om het aantal gevangenen terug te brengen tot maximaal 50.000, maar dit voornemen bleek al snel niet haalbaar. Als gevolg van het grootschalige verzet tegen de gedwongen collectivisatie van de landbouw liep het aantal gevangenen in 1930 nog verder op tot 180.000.
Grote Zuiveringen
Eén van de bekendste politieke gevangenen die ooit in een Russisch strafkamp terecht kwam, was Jozef Stalin, die tussen 1902 en 1917 maar liefst driemaal naar Siberië werd verbannen. Deze ervaringen weerhielden hem er echter niet van om het systeem van de Goelag onder zijn regime uit te breiden tot een ongekende omvang. Gedurende de periode van de Grote Zuiveringen (1936-1939) kon iedereen zonder reden bestempeld worden als ‘vijand van de staat’. Lokale partijfunctionarissen kregen vanuit Moskou zelfs quota opgelegd voor het minimale aantal personen dat gearresteerd moest wegens ‘corruptie’ of ‘verraad’.
Ondertussen besloot Stalin ook het regime in de Goelag-kampen te verzwaren. Zo werd in 1937 het broodrantsoen van iedere gevangene gehalveerd en kregen de bewakers opdracht om veel arbeiders door te laten werken tot ze er dood bij neervielen. Toch konden de Goelag-kampen de grote toestroom van nieuwe gevangenen niet aan, met als gevolg grootschalige executies en de uitbraak van ziektes. Uiteindelijk kwamen er tussen 1937 en 1953 minstens 29,8 miljoen Goelag-gevangenen om het leven door ondervoeding, ziektes en executies.
Pussy Riot
Na de dood van Stalin in 1953 kregen alle kleine criminelen –veroordeelden met een straf van vijf jaar of minder– direct gratie van het politbureau. Een jaar later werd vervolgens ook een groot deel van de politieke gevangenen op vrije voeten gesteld en in 1960 besloot men het Goelag-project volledig op te doeken. Toch worden er in Rusland tot op de dag van vandaag mensen veroordeeld tot werkstraffen in de strafkolonies.
Zo ook twee bandleden van de Russische band Pussy Riot, die in februari van dit jaar een ‘punkmis’ opvoerden in een Russisch-orthodoxe kathedraal. Zij werden onlangs veroordeeld wegens ‘hooliganisme’ en moeten nu twee jaar doorbrengen in een Russisch strafkamp. Weliswaar zijn de omstandigheden hier inmiddels beter dan ten tijde van de Goelag, maar desalniettemin komen zij volgens hun advocaat nog steeds terecht in de ‘gevangenishel’.
