Thomas van Aquino: Engelachtige Leraar

Thomas van Aquino staat bekend als de belangrijkste geleerde uit de geschiedenis van de katholieke kerk. Zijn Summa Theologica, een omvangrijk handboek voor de beginnende theoloog, leverde hem de bijnaam de ‘Engelachtige Leraar’ op. Toch was het gedurende zijn leven niet altijd vanzelfsprekend dat Thomas een groot geleerde zou worden. Zo lieten zijn ouders hem ontvoeren, probeerden zijn broers hem te verleiden met een prostituee en noemde zijn mentor hem een ‘domme os’.

Thomas van Aquino werd geboren omstreeks 28 januari 1225 in het Italiaanse kasteel Roccasecca, gelegen tussen Rome en Napels. Hij was de zoon van graaf Landulf van Aquino en diens vrouw Theodora. Op veertienjarige leeftijd schreven zij Thomas in aan de universiteit van Napels, waar hij kennis maakte met de werken van Aristoteles, Averroes en Maimonides. Zijn ouders hoopten dat hun zoon vervolgens toe zou treden tot de Orde der Benedictijnen en uiteindelijk uit zou groeien tot de abt van het klooster van Montecassino.

Ontvoering

Op negentienjarige leeftijd besloot Thomas van Aquino zich echter aan te sluiten bij een andere orde, die van de Dominicanen. Zijn moeder Theodora was zo woest over dit besluit dat zij haar andere zoons opdracht gaf om Thomas te ontvoeren. Vervolgens werd hij gevangen gezet in het ouderlijk kasteel in een poging hem van gedachten te laten veranderen. Op een gegeven moment stuurden zijn broers zelfs een prostituee naar zijn kamer om hem te verleiden, maar met een withete pook in zijn handen wist Thomas haar van zich af te houden.

Albertus Magnus

Na twee jaar gevangenschap besloot Theodora om Thomas in 1244 weer vrij te laten. Die trok daarop meteen naar de universiteit van Parijs, waar hij kennis maakte met de Dominicaanse geleerde Albertus Magnus. Thomas trad in de leer bij Magnus en volgde hem in 1248 zelfs naar Keulen. De twee ontwikkelden al snel een sterke band. Toen Thomas zakte voor zijn eerste theologische dispuut verklaarde Magnus: “We noemen hem de domme os, maar op een dag zullen zijn werken zo’n luide weerklank veroorzaken dat zij in de hele wereld gehoord zullen worden.”

Pauselijke theoloog

Albertus kreeg uiteindelijk gelijk en in 1256 behaalde Thomas van Aquino zijn meestergraad in de theologie aan de universiteit van Parijs. Hij bleef vervolgens nog enkele jaren verbonden aan de universiteit en schreef in deze periode onder meer Questiones disputatae de veritate, een reeks van 29 scholastieke vragen over het geloof en het menselijk bestaan. In 1259 keerde hij echter terug naar zijn moederland Italië, waar hij in opdracht van Paus Urbanus IV onder meer de liturgie voor de viering van Sacramentsdag schreef.

Summa Theologica

In 1265 nam Thomas van Aquino zijn intrek in de Santa Sabina, een Dominicaanse basiliek gelegen op de Aventijn te Rome. Naast het lesgeven begon hij hier ook aan het schrijven van één van zijn bekendste werken, de Summa Theologica, ofwel ‘Hoofdzaak van de Theologie’. Het 3.500 pagina’s tellende geschrift vormde een handboek voor alle beginnende theologen en bevatte onder meer vijf argumenten voor het bestaan van God, die bekend kwamen te staan als ‘de Vijf Wegen’. Daarnaast behandelt de Summa Theologica ook de creatie, de mens, het doel van de mensheid, Christus en de sacramenten.

Verschijning van Christus

Op 6 december 1673 – na nog enkele jaren in Parijs gewerkt te hebben als magister – stopte Thomas van Aquino plots met schrijven. Tegen zijn vrienden verklaarde hij dat Christus aan hem verschenen was en tegen hem had gezegd: “Je hebt goed over mij geschreven Thomas. Wat wil je als beloning?”, waarop hij antwoordde “Niets behalve u Heer”. Na deze korte woordenwisseling zou er vervolgens iets wonderbaarlijks plaats hebben gevonden, maar Thomas van Aquino weigerde dit te delen met zijn geloofsgenoten. Hij overleed enkelen maanden later op 7 maart 1274.

Betekenis en nalatenschap

Thomas van Aquino werd al tijdens zijn leven door velen beschouwd als één van de belangrijkste theologen en religieuze leraren uit de geschiedenis. Met zijn allesomvattende werken creëerde hij een rationeel systeem dat een verklaring bood voor zowel het geloof als de wereld om hem heen. Toch kwam er na zijn dood aanvankelijk veel kritiek op zijn werken. Zo besloot de bisschop van Parijs in 1277 een aantal van zijn stellingen te verbieden.

Na verloop van tijd nam de waardering voor de werken van Thomas van Aquino echter alleen maar toe. In 1323 verklaarde Paus Johannes XXII hem heilig en in 1567 benoemde Paus Pius V de Italiaanse geleerde zelfs tot kerkvader. Inmiddels wordt Thomas van Aquino beschouwd als de grootste filosoof en theoloog uit de geschiedenis van de katholieke kerk. In de loop der eeuwen is de bijnaam ‘Domme os’ dan ook steeds vaker vervangen door die van ‘Engelachtige leraar’.

Afbeelding:

• La obra representa al religioso y teólogo dominico Santo Tomás de Aquino siendo confortado por los ángeles tras haber rechazado los favores de una prostituta que aparece en la puerta y al fondo del cuadro: Diego Velázquez [Public domain], via Wikimedia Commons
• Triumph of St Thomas Aquinas: Benozzo Gozzoli [Public domain], via Wikimedia Commons
• Saint Patrick Church (Columbus, Ohio) - stained glass, St. Thomas Aquinas, detail: Nheyob [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons