Wie was Narmer, de eerste farao?
Lang hebben machtige farao’s het oude Egyptische rijk bestuurd. Ongeveer drieduizend jaar lang hebben wereldberoemde leiders als Toetanchamon, Ramses II en Cleopatra VII dit invloedrijke land geregeerd. Toch is er over de eerste farao, Narmer, weinig bekend. Wie was deze man, en hoe is hij aan de macht gekomen in het oude Egypte?
Volgens de koningslijst van Abydos, een inscriptie die in 1985 is gevonden, was Narmer de eerste farao van Egypte. Deze lijst, geschreven op de muren van de tempel van Osiris in Abydos, laat alle bekende vorsten van Egypte zien. Narmer wordt op die lijst als eerste genoemd. Egyptologen trekken hier de conclusie uit dat Narmer de eerste farao was.
De eenwording van twee landen
Voordat Egypte één land was, ruim vijfduizend jaar geleden, bestond het land uit twee verschillende rijken. De grens tussen deze twee landen lag iets ten zuiden van het huidige Caïro, ter hoogte van een aantal lage watervallen in de Nijl. Het rijk ten noorden van dit punt heette Neder-Egypte, terwijl egyptologen het rijk ten zuiden hiervan Opper-Egypte noemen. Beide landen waren gevestigd aan de rivier de Nijl, waar de grond vruchtbaar genoeg was om permanent gewassen te verbouwen. Deze gebieden werden vaak aangestuurd door stamhoofden. Deze periode wordt tegenwoordig door Egyptologen de proto-dynastieke periode van Egypte genoemd.
Tot ongeveer 3150 voor Christus was het contact tussen de landen slechts beperkt tot handelscontact. Egyptologen gaan ervan uit dat Narmer rond die tijd met een groep stamleiders naar Neder-Egypte trok en terugkwam als leider van zowel Opper- als Neder-Egypte. In hoeverre dit met of zonder geweld ging, is niet helemaal duidelijk. Het rijk dat zo ontstond strekte zich uit van waar nu het Nassermeer ligt tot aan de Middellandse Zee. Met dit verenigde land ontstond ook de eerste dynastie van de farao’s, met Narmer als eerste heerser.
Het Narmerpalet
Het verhaal over de eenwording van Egypte is bekend door een van de oudste gevonden historische documenten ter wereld: het Narmerpalet. Deze ruim zestig centimeter hoge steen is door archeologen gevonden in 1898 en toont op de voorkant Narmer met de witte kroon van de koning van Opper-Egypte, de ‘Hadjet’. Hij staat met een knots klaar om iemands hoofd in te slaan, een teken van overwinning. Onder Narmer kan je zijn dode vijanden zien liggen. Op de achterkant van de steen gaat het verhaal verder met afbeeldingen Narmer die op zijn onthoofde vijanden neer kijkt. Een groot verschil met de voorkant is dat de koning nu de rode kroon van Neder-Egypte draagt, de ‘Desjret’. Hiermee is Narmer de eerste leider die is afgebeeld met beide kronen. Archeologen gaan er daarom vanuit dat deze dubbelzijdige afbeelding de eenwording van het land symboliseert: Narmer is koning van zowel Opper- als Neder-Egypte. Veel farao’s na Narmer zijn afgebeeld met de ‘pschent’, de dubbele kroon bestaande uit zowel de witte als de rode kroon.
Stichting van Memphis
Toen Narmer eenmaal aan de macht was, besloot hij dat er nieuwe steden moesten komen. Op de plek waar de grens tussen Neder-Egypte en Opper-Egypte lag, besloot de nieuw gekroonde farao een van de nieuwe steden te stichten. De Griekse historicus Herodotus schreef hier als eerste over en dit is later bevestigd door archeologisch materiaal uit deze periode. Narmer noemde de stad Men-Nefer, wat zoveel betekent als ‘De Witte Muren’, hoogstwaarschijnlijk vernoemd naar zijn koninklijke paleis, wat bestond uit volledig witte stenen. Herodotus heeft deze naam vertaald naar Memphis, wat de naam werd waarmee de stad de geschiedenisboeken in is gegaan. Al snel werd de stad het culturele en economische centrum van het land. Door de goede ligging en vruchtbare omgeving trok Memphis jaarlijks vele handelaren, ambachtslieden, politieke leiders en zelfs toeristen aan. De stad werd de hoofdstad van het gezamenlijke rijk en zou nog millennia lang een van de meest invloedrijke steden van het land blijven.
Narmer of Menes?
Historici hebben lang gediscussieerd over de vraag of Narmer wel degelijk de eerste farao van Egypte was. De Griekse Manetho, een priester en historicus gespecialiseerd in Egypte, noemde in zijn werken namelijk Menes (‘hij die blijvend is’) als eerste farao van het land. Tegenwoordig zijn de meeste historici ervan overtuigd dat Narmer en Menes een en dezelfde persoon waren. In de teksten het Narmerpalet en de teksten van Manetho zitten meerdere overeenkomsten in de beschrijvingen en daden van beide ‘personen’. Het zou niet verbazingwekkend zijn als Narmer en Menes inderdaad dezelfde persoon zijn, aangezien Egyptische vorsten vaak meerdere namen hadden. Toch is niet iedereen het hier mee eens. Sommige historici beweren van Menes een alternatieve naam is voor Horus Aha, die volgens anderen de zoon en opvolger van Narmer was. Ondanks dat er geen volledige consensus is, zijn de meeste historici het er over eens dat de namen Narmer en Menes voor dezelfde persoon zijn gebruikt.
Dood van de eerste farao
Hoe lang Narmers regeerperiode exact was is onbekend, maar volgens Manetho heeft hij dertig, zestig of tweeënzestig jaar geregeerd. Narmers regeerperiode eindigde toen hij overleed. Ondanks dat de oude Egyptenaren nauwelijks spraken en schreven over de dood van hun leiders, is van Narmer wél een gedetailleerd verhaal bekend over hoe de eerste farao aan zijn einde is gekomen. Nijlpaarden lijken sloom, maar zijn in werkelijkheid dodelijk snel. Daarom werden nijlpaarden in het oude Egypte gezien als een van de meest machtige dieren. Door te vechten tegen deze dieren lieten farao’s zien dat ze waardig waren voor het leiderschap en het lijkt erop dat Narmer zo’n gevecht met de dood heeft moeten bekopen. Manetho eindigde zijn tekst over de regeerperiode van Narmer, die hij dus Menes noemde, met de zin “hij werd weggevoerd door een nijlpaard en kwam om”. Het lichaam van de eerste farao is, ondanks bijna twee eeuwen aan zoektochten, nooit gevonden. Wel is er in Abydos een graftombe gevonden van de eerste farao’s, maar in die tombes is nog geen inscriptie gevonden die gelinkt kan worden aan Narmer.
Narmer heeft niet alleen Opper- en Neder-Egypte verenigd, maar ook leidde hij het verenigde land nog voor lange tijd. Het Egypte dat hij heeft vormgegeven kan worden gezien als de basis van het invloedrijke Egypte wat duizenden jaren heeft bestaan. De Egyptenaren hebben nog tot lang na zijn dood tegen hem opgekeken en afbeeldingen van hem hebben in tempels door het hele land gestaan. Als eerste farao is hij een traditie van leiderschap begonnen die dertig eeuwen zou blijven duren, tot aan de dood van de laatste farao, Cleopatra VII.
