Oprichting van de Universiteit Utrecht

‘Comt hers’nen die daer soeckt tot d’hoochsten trap te stijghen. Van deuchden, om daer door een grooten naam te krijghen.’ Zo luidde het lofdicht dat de dichter Borrius in 1636 schreef ter gelegenheid van de oprichting van de Universiteit Utrecht. Op dinsdag 26 maart 2013 viert de Universiteit Utrecht de 377e Dies Natalis: de geboortedag, waarop de zogenaamde Illustere School werd verheven tot een academie.

In de tweede helft van de 15e eeuw maakte het Utrechtse stadsbestuur al plannen voor de oprichting van een universiteit. Iedereen uit de Domstad en omgeving moest namelijk helemaal naar Leuven of Keulen om te kunnen studeren. Een tijdlang waren de plannen echter nauwelijks concreet en was een predikantenopleiding in de Paulusabdij het enige ‘hogere onderwijs’ dat in Utrecht gevolgd kon worden. Aan het begin van de 17e eeuw kreeg Utrecht concurrentie van Amersfoort, waar eveneens de wens bestond een universiteit op te richten. Even leek het erop dat het Provinciale Bestuur Amersfoort groen licht zou geven, omdat in Utrecht sprake zou zijn van ‘te veel afleyding aan de studeerende jeugd’. Toch kwam hier uiteindelijk niets van terecht.

Illustere School

Op 17 juni 1634 richtte het stadsbestuur op eigen houtje een zogenaamde Illustere School op. ‘Illustere School’ of ‘Athenaeum Illustre’ was de benaming voor een hoger onderwijsinstituut in de noordelijke Nederlanden, die wel een academische basisopleiding mocht verzorgen maar geen promotierechten (ius promovendi) bezat. In de 16e en 17e eeuw werden in heel Nederland Illustere Scholen opgericht, onder andere Amsterdam, Breda, Deventer en Rotterdam, om tegemoet te komen aan lokale studiebehoeften. Aan de Illustere School van Utrecht waren in eerste instantie vijf leerstoelen verbonden: geschiedenis, rechten, theologie, filosofie en klassieke talen.

Oprichting van de academie

Nog geen twee jaar later, op 26 maart 1636, werd de Utrechtse Illustere School met goedkeuring van het Provinciale Bestuur omgevormd tot een academie. Bij de stichting van de Universiteit Utrecht hoorde de aanstelling van een rector magnificus, een eer die toekwam aan hoogleraar Bernardus Schotanus (1598-1652). Tijdens de feestelijke opening kreeg Schotanus de zegels uitgereikt waarmee belangrijke akten en promotiebullen konden worden bezegeld. Op het bijbehorende tasje was het gloednieuwe wapen van de universiteit geborduurd. Dit wapen vormde een verwijzing naar de lijfspreuk van de universiteit: ‘Sol Iustitiae Illustra Nos’, oftewel ‘Zonne der Gerechtigheid, verlicht ons’.

Voordelen van universitaire status

Met de oprichting van een echte universiteit werd niet alleen een medicijnenfaculteit toegevoegd, maar was het ook eindelijk mogelijk om academische titels en doctorsgraden in de wacht te slepen. Met die diploma’s op zak kon vervolgens aan alle Europese universiteiten verder worden gestudeerd. Een bijkomend voordeel van de omdoping tot academie, dat voor veel studenten als muziek in de oren moet hebben geklonken, was dat er vanaf 1636 geen belasting meer betaald hoefde te worden op wijn en bier.