Hanno: de opzienbarende olifant van paus Leo X

In februari 2013 kreeg de Franse president François Hollande tijdens een bezoek aan Mali een kameel cadeau, als dank voor de militaire steun die Frankrijk had geboden in de strijd tegen moslimrebellen. Het schenken van grote dieren als ‘diplomatieke cadeaus’ was eeuwen geleden nog iets gebruikelijker. Eén van de bekendste voorbeelden hiervan is de olifant Hanno, die in de 16e eeuw cadeau werd gedaan aan paus Leo X.

Gedurende de middeleeuwen werden olifanten al ingezet als indrukwekkende en kostbare schenkingen waarmee heersers elkaar een plezier deden of probeerden te manipuleren. Zo kreeg Karel de Grote al eens een olifant cadeau van de kalief van Bagdad en schonk Lodewijk IX van Frankrijk een olifant (die hij na de Zevende Kruistocht had meegebracht) aan de Engelse koning Hendrik III. Ook van keizer Maximiliaan II en Lodewijk XIV van Frankrijk is bekend dat zij over een olifant beschikten.

Hanno

De bekendste olifant uit de diplomatieke geschiedenis is echter Hanno. Deze olifant was aan het begin van de 16e eeuw in het bezit gekomen van koning Emanuel I van Portugal. Nadat de Portugezen in 1498 de oostelijke zeeweg via Kaap de Goede Hoop hadden ontdekt, bloeide er een lucratieve handel op met het verre oosten. Koning Emanuel I liet zich behandelen als een ware maharadja en zorgde ervoor dat zijn residentie in Lissabon werd opgefleurd door de aanwezigheid van veel exotische dieren, waaronder olifanten. Toen Giovanni de’Medici in 1513 aantrad als paus Leo X, besloot Emanuel hem gunstig te stemmen met een scheepslading waardevolle geschenken. Een ‘witte’ olifant genaamd Hanno was het pronkstuk.

Hectische reis naar Rome

De verscheping van Hanno naar Italië verliep probleemloos, maar de tocht over het Italiaanse vasteland was beduidend moeizamer. Dit had te maken met de hordes nieuwsgierige Italianen die na het horen van de geruchten over de komst van een echte olifant reikhalzend hadden uitgekeken naar het moment dat ze zo’n merkwaardig dier in levende lijve konden zien. In het plaatsje Corneto was de belangstelling zelfs zo groot dat dorpelingen op het dak klommen van de herberg waar de Portugezen logeerden, in de hoop zo een glimp van de olifant op te vangen. Het enige dat zij hiermee bereikten, was dat het dak van de herberg bezweek onder hun gewicht. Halverwege maart 1514 bereikte de stoet Rome, waarna een luisterrijke intocht in het centrum volgde. Het verhaal gaat dat Hanno tijdens het naderen van Leo X op commando van zijn Mahouts, de Indiase verzorgers, zich langzaam door een knie liet zakken en zo knielde voor de paus.

Rafaël of Giulio Romano, Vier studies van Hanno

Publiekslieveling

De opvallende verschijning had meteen het hart van zowel de paus als het Romeinse volk gestolen. Leo X vertroetelde de olifant, gaf hem een eigen optrekje in de Vaticaanse tuinen en overwoog zelfs om speciale schoenen voor Hanno te laten vervaardigen – de paus maakte namelijk regelmatig ceremoniële tochtjes door de stad op Hanno. Daarnaast werd de olifant met iedere publieke aangelegenheid tevoorschijn getoverd om onder begeleiding van de Mahouts kunstjes op te voeren, zoals ‘dansen’ op muziek en het spuwen met water. Eén van zijn publieke optredens had echter fatale gevolgen. Ter gelegenheid van een bezoek van Giuliano de’Medici met zijn vrouw aan Rome, werd Hanno bepakt met een torentje waarin leden van de Zwitserse Garde zaten. Toen zijn berijders tijdens de parade plotseling saluutschoten losten, raakte Hanno in paniek, met als gevolg dat de toren van zijn rug viel en meer dan tien mensen om het leven kwamen.

Overlijden van Hanno

In juni 1516 werd Hanno plotseling ernstig ziek: hij kampte met ademhalingsproblemen en krampen. Artsen stelden een keelontsteking en complete verstopping vast en dienden hem vanwege zijn omvang een extra grote dosis laxeermiddel toe. Met het oog op een voorspoedig herstel werd dit goedje bovendien verrijkt met goud, maar opmerkelijk genoeg had deze behandeling een averechts effect: een aantal dagen nadat hij zijn medicatie kreeg toegediend overleed Hanno. Paus Leo X liet meteen een gedenkteken plaatsen, met daarop een grafschrift dat de keelontsteking als doodsoorzaak vermeldde. De Romeinse bevolking rouwde om de dood van de geliefde olifant, die ook na zijn overlijden voor veel dichters en kunstenaars, waaronder Rafaël, een inspiratiebron vormde.

Kamelen van Hollande

De kameel die François Hollande cadeau kreeg was niet zo’n turbulent leven beschoren as Hanno. De Franse president had hem in eerste instantie achtergelaten bij een familie in Timboektoe. Die besloot echter na een tijdje om het dier ‘in de pan te hakken’, waarna een aantal smakelijke maaltijden werden genoten. Na dit diplomatieke incidentje heeft een Malinese regeringsfunctionaris al aangegeven dat Hollande vanzelfsprekend een nieuwe kameel krijgt, die nog groter en mooier zal zijn dan de vorige.