Operatie Vork en de knullige invasie van IJsland

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren de geallieerden in totaal meer dan 16 miljoen soldaten, maar dit betekent niet dat iedere militaire campagne uitliep op een bloedbad. Zo was er tijdens de gehele Britse invasie van IJsland op 10 mei 1940 slechts één slachtoffer te betreuren. Dat dit aantal niet veel hoger lag mag echter een wonder heten als je beseft hoe klungelig ‘Operatie Vork’ wel niet was opgezet en uitgevoerd.

In het voorjaar van 1940 trok het Duitse leger als een ware wervelwind over het vasteland van Europa. Nadat nazitroepen eerder al met succes Polen waren binnengevallen, werden op de vroege ochtend van 9 april 1940 ook de legers van het neutrale Denemarken en Noorwegen middels een Blitzkrieg onder de voet gelopen. Enkele honderden kilometers naar het oosten vreesden de Britten ondertussen dat ze binnenkort alleen zouden komen te staan in hun oorlog tegen Adolf Hitler. Nog diezelfde dag stuurde de Britse regering daarom een aantal wanhopige verzoeken aan andere landen om zich te mengen in de strijd.

Neutraal IJsland

Eén van deze berichten kwam terecht in IJsland, een land dat tot op dat moment neutraal was gebleven in de oorlog. De Britten boden de IJslanders een bondgenootschap aan en beloofden hiermee hun soevereiniteit te zullen waarborgen. In ruil daarvoor wilden ze toestemming voor het gebruik van de IJslandse havens en vliegvelden, die ideale uitvalsbases vormden voor een strijd op de Noordzee. Het neutrale IJsland beschikte zelf niet over een leger om een eventuele Duitse invasie te weerstaan, maar toch wees Reykjavik het genereuze aanbod af. Ze weigerden hun neutraliteit op te geven, tot grote woede van de Britse premier Winston Churchill.

Operatie Vork

De geallieerden konden het zich namelijk niet veroorloven dat het strategisch gelegen eiland zonder slag of stoot in handen van de Duitsers zou vallen, en dus werd op 6 mei 1940 in allerijl besloten tot een invasie van IJsland. ‘Operation Fork’ moest uitgevoerd worden door het 2nd Marine Battalion, een eenheid die pas een maand daarvoor was opgericht. Veel van de nieuwe rekruten hadden dan ook nog nooit eerder met een geweer geschoten, voor zover ze überhaupt al in het bezit waren van een wapen. Om het allemaal nog wat erger te maken beschikte het Britse leger bovendien alleen over een aantal oude landkaarten van IJsland en was er binnen de eenheid niemand die vloeiend IJslands sprak.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Rampzalige reis

Met deze belabberde voorbereiding was het niet echt verwonderlijk dat de operatie al vrijwel direct tegen enkele problemen aan liep. Zo liep de invasie een dag vertraging op omdat de eenheid te laat op de afgesproken plaats van vertrek arriveerde en moest men vanwege tijdsgebrek een hoop munitie en andere voorraden op de kade laten staan.

De twee transportschepen, de HMS Berwick en de HMS Glasgow, boden bovendien veel te weinig ruimte voor de in totaal 746 mariniers en veel van de groentjes kregen last van ernstige zeeziekte. Degenen die niet voortdurend over de reling hingen om te spuwen maakten ondertussen dankbaar gebruik van de reistijd om voor het eerst te oefenen met vuren van hun wapens.

Verrassingseffect verloren

Op het moment dat de overvolle invasievloot eindelijk de IJslandse wateren begon te naderen namen de Britten het besluit een watervliegtuig te lanceren om in het geniep de omgeving te kunnen verkennen. Het was echter midden in de nacht en de IJslanders hadden zelf helemaal geen vliegtuigen, dus door het lawaai van de motor was al snel het hele eiland wakker. Toen de Britten vervolgens op 10 mei rond 5 uur ’s ochtends de haven van Reykjavik ‘binnenvielen’, werden ze dan ook verwelkomd door een flinke delegatie van de in totaal 76 man tellende politiemacht van de IJslandse hoofdstad.

De agenten realiseerden zich echter direct dat ze geen enkele kans hadden tegen de honderden mariniers, dus toen de Britse consul één van hen verzocht of hij ‘de toegestroomde menigte wat naar achteren [wilde] verplaatsen, zodat de soldaten beter aan land [konden] komen’, luidde het antwoord dan ook ‘Maar natuurlijk!’.

Slachtoffer

De Britten vervolgden hun knullige invasie van het eiland met een mars naar het dichtstbijzijnde postkantoor, waar ze een flyer op de deur spijkerden die de lokale bewoners in gebroken IJslands duidelijk moest maken dat de stad bij deze bezet was. Niet veel later brachten ze een bezoek aan de Duitse consul Werner Gerlach, die net als de rest van het eiland de invasie al aan had zien komen en dus druk bezig was met het verbranden van documenten met gevoelige informatie. De Duitser zag zich genoodzaakt om de Britse soldaten eraan te herinneren dat ze een neutraal land binnen waren gevallen, waarop zij hem er vriendelijk op wezen dat Denemarken net zo goed neutraal was geweest.

Na deze korte woordenwisseling boden Gerlach en de andere inwoners van het eiland geen weerstand meer, en dus liep ´Operatie Vork´ uiteindelijk toch nog uit op een succes. Het enige slachtoffer van de gehele onderneming viel overigens al voor de invasie was begonnen, aan boord van een van de transportschepen. ´Eén ongelukkige marinier heeft [vandaag] zelfmoord gepleegd´, zo noteerde sergeant Stan Foreman van de HMS Berwick op 10 mei 1940 in zijn logboek.

Lees in de historische rubriek 'Opmerkelijke Verhalen' ook over 'Operatie Gehakt en het lijk dat Hitler voor de gek hield'.