De kabeljauwoorlogen; wie mag vissen op de Noordzee?

Door het vertrek van Groot-Brittannië uit de EU laait een oude kwestie op: wie mag waar vissen op de Noordzee? De Britten dreigen grote delen van de Noordzee voor niet-Engelse vissers af te sluiten. Daarmee ligt Groot-Brittannië op ramkoers met vissers van het Europese vasteland. De visserijrechten in de Noordzee zijn al vaker bron van conflict geweest.

Internationaal zeerecht

Al sinds de zeventiende eeuw was het Mare Liberum-concept van Hugo de Groot een belangrijke pijler onder het zeerecht. Dit hield in dat de zee vrij gebied was dat in principe door geen enkel land geclaimd kon worden. Maar in de twintigste eeuw kwam daar verandering in. Toen de visserij na de Tweede Wereldoorlog weer opleefde, zaten vissers elkaar op de Noordzee steeds vaker in de weg en landen begonnen hun plek op zee op te eisen. Zeker de Scandinavische landen begonnen de gebieden rondom hun kusten te beschermen tegen activiteiten uit andere landen. In 1958 vergrootte IJsland die beschermde zone naar een gebied van 4 zeemijl uit de kust tot 12 zeemijl uit de kust. Groot-Brittannië erkende die uitbreiding niet. Een conflict was geboren.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Eerste Kabeljauwoorlog

De Britten besloten dat hun vissers in het gebied dat IJsland had afgesloten, konden blijven vissen. IJsland patrouilleerde in het gebied met oorlogsschepen. Deze situatie is de geschiedenis in gegaan als de Eerste Kabeljauwoorlog. De IJslanders dreigden de Britse vissers desnoods te enteren en mee te slepen naar IJslandse havens. Zo ver kwam het uiteindelijk niet, maar wel waren er een aantal gevallen waarbij marineschepen vissersschepen ramden. In 1961 kwam aan het conflict een einde toen nieuwe VN-verdragen de grenzen op zee vastlegden. Groot-Brittannië kreeg daarbij het recht om binnen de afgesproken grenzen van IJsland op een beperkt aantal plekken te vissen.

Tweede Kabeljauwoorlog

Desondanks ging het in de jaren '70 weer mis. In september 1972 vergrootte IJsland weer de beschermde zone rondom het land, en weer weigerden de Britten die zone te erkennen. Vrijwel alle Europese landen steunden de Britse bezwaren. Dit keer zette de IJslandse kustwacht snijmechanismen in, waarmee de netten van Britse vissers losgesneden konden worden. Deze Tweede Kabeljauwoorlog was heftiger dan de vorige. Eén Brits vissersschip werd zelfs geënterd en meegenomen naar IJsland. De Britse marine voer uit om de vissers te beschermen tegen de IJslandse agressie. Bij een van de schermutselingen die volgden, kwam een IJslandse lasser om het leven toen zijn schip door een opzettelijke aanvaring water maakte en hij werd geëlektrocuteerd. Uiteindelijk was de oplossing diplomatiek: er werden nieuwe afspraken gemaakt waarmee een beperkt aantal Britse vissers toegang kreeg tot de IJslandse wateren. Dat verdrag gold echter maar voor twee jaar.

Derde Kabeljauwoorlog

Zodra het verdrag verlopen was, brak de Derde Kabeljauwoorlog uit. Inmiddels had IJsland nieuwe kustwachtschepen aangeschaft, die beter bewapend waren. Daarmee was dit derde en laatste conflict ook een stuk heftiger dan de voorgaande kabeljauwoorlogen. Schepen ramden elkaar vaker en marineschepen hielden elkaar onder schot. De NAVO kwam uiteindelijk in actie om verdere escalatie te voorkomen. IJsland probeerde Russische marineschepen te kopen, en dreigde de NAVO-basis op het land te sluiten. Dat dreigement werd serieus genomen door de Amerikanen, die bang waren dat het strategisch gelegen IJsland richting het Warschaupact zou schuiven als het conflict op de Noordzee nog lang zou aanhouden. De Britten trokken zich terug en na onderhandelingen werd opnieuw een verdrag gesloten waarbij enkele Britse schepen toegang kregen tot IJslandse wateren. Overigens leed de Britse visserij flink onder de nieuwe beperkingen.

Brexit

Of met de Brexit nieuwe ‘oorlogen’ zullen ontstaan is nog afwachten. Wel vind er al getouwtrek plaats om de visserijrechten. Voor veel landen aan de Noordzeekust is visserij nog steeds een belangrijke bron van inkomsten. Interessant in deze is een oud koninklijk cadeautje uit de zeventiende eeuw. In 1666 schonk de Engelse koning Karel II de Privilegie der Visscherie aan Brugge. Daarin gaf de koning het eeuwig recht aan Brugse vissers om in Engelse wateren te vissen. In het Engelse rechtssysteem, met zijn common law, zou dit document zomaar rechtsgeldig kunnen zijn.