Oorsprong van ‘met Sint-juttemis’

Als je wil zeggen dat iets nooit gaat gebeuren, kun je dit uitdrukken met de uitspraak ‘wachten tot Sint-juttemis’. De term ‘Sint-juttemis’ als synoniem voor ‘nooit’ wordt voor het eerst teruggevonden in de 16e eeuw. Maar waar komt deze zegswijze eigenlijk vandaan en bestaat er überhaupt een Sint-juttemis?

Er zijn verschillende katholieke heiligen naar wie ‘Sint-juttemis’ vernoemd zou kunnen zijn, maar er bestaat geen overeenstemming over welke heilige dat is. Het is dus ook goed mogelijk dat ‘Sint-juttemis’ een verzonnen heilige is. De spreekwoorddeskundigen melden overigens dat er vroeger nog iets anders aan ‘met Sint-juttemis’ werd toegevoegd, namelijk: ‘Met sint-juttemis als de kalveren op het ijs dansen’.

Naar wie is Sint Juttemis vernoemd?

Sommige spreekwoorddeskundigen zijn van mening dat ‘Sint-juttemis’ vernoemd is naar de Bijbelse Judit. Zij is tamelijk onbekend maar heeft wel een eigen feestdag, namelijk 7 september. Het is onduidelijk of deze feestdag ooit gevierd is. Ook bestaat er nog Jutta van Sangerhausen, een Duitse heilige die leefde in de 13e eeuw. Haar feestdag wordt in Duitsland gevierd op 5 mei. Zij is in Nederland echter relatief onbekend, zodat het onwaarschijnlijk is dat ‘Sint-Juttemis’ iets met deze Jutta te maken heeft. 

Sint Juttemis op 17 augustus

Een andere heilige naar wie ‘Sint-juttemis’ vernoemd zou kunnen zijn, is Guda van Arnstein. Zij leefde in de 12e eeuw en stelde haar hele leven in dienst van God. Ze werd ook wel ‘Jutta’ genoemd. Haar naamdag is 17 augustus, waardoor sommige mensen van mening zijn dat Sint-juttemis wel degelijk bestaat en op 17 augustus valt. De toevoeging ‘als de kalveren op het ijs dansen’ kan zo ook verklaard worden, aangezien dit onwaarschijnlijke verschijnsel zich al helemaal niet in augustus voor zou doen.

Toch wordt het door andere taalkundigen weer tegengesproken dat Sint-juttemis op 17 augustus valt. Zo stelt de directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Ineke Strouken, dat mensen deze datum aan Sint-juttemis gekoppeld hebben omdat ze niet kunnen verkroppen dat ze niet weten waar de zegswijze ‘Sint-juttemis’ vandaan komt. Volgens haar is er dan ook geen enkel bewijs voor de bewering dat ‘Sint-juttemis’ op 17 augustus valt.

Het Genootschap Onze Taal vermeldt ook nog de mogelijkheid dat ‘jut’ in de term ‘Sint-juttemis’ niets meer dan een benaming voor een vrouw is. Zo betekende ‘een domme jut’ vroeger ‘een domme vrouw’. Maar ook deze verklaring voor het ontstaan van de zegswijze  is niet te bewijzen. De herkomst van ‘met Sint-juttemis’ blijft dus onduidelijk: misschien weten we deze pas ‘met Sint-juttemis’.  

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.