Oorlogsvrijwilligers: van socialisme tot jihad

Al maanden lang wordt het nieuws overheerst door nieuwsberichten over Nederlandse jihadstrijders die naar Syrië vertrekken om daar mee te strijden in de voor hen heilige oorlog. Nederland houdt zijn hart vast en roept om maatregelen wanneer de jihadstrijders terug zullen komen. Toch is het niet de eerste keer dat Nederlanders vrijwillig een bijdrage leveren aan ‘andermans oorlog’. Onder andere tijdens de Tweede Boerenoorlog en de Spaanse Burgeroorlog reisden Nederlandse strijders af om deel te nemen aan een strijd buiten de eigen landsgrenzen.

Tweede Boerenoorlog

Tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899-1902) vochten de Nederlandstalige Boeren van de Zuid-Afrikaanse Republiek en de Oranje Vrijstaat tegen Groot-Brittannië. Jarenlang nam de spanning toe tussen de van oorsprong Nederlandse Afrikanen en de imperialistische Britten. Vanuit Nederland vertrokken tientallen strijders om de Boerenbevolking in Zuid-Afrika te steunen om hun republieken te behouden.

Internationale vrijwilligers Tweede Boerenoorlog

Bij aanvang van de oorlog in september 1899 werd er in Pretoria overleg gepleegd over een mogelijk militair corps met Nederlanders die zouden meevechten in de oorlog tegen Groot-Brittannië. Op 22 september leidde dit tot de oprichting van het Hollanderkorps, bestaande uit een velddienst en een garnizoensdienst. Ook andere buitenlanders werkten mee in zogenaamde Vreemdelingvrijwilligerskorpsen, schattingen geven aan dat er zo’n 2.000 internationale strijders een bijdrage leverden tijdens de Tweede Boerenoorlog.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Hollanderkorps

Het succes van het Hollanderkorps was zeer gering. Met slechts zo’n 130 vrijwilligers werd hun eerste grote militaire onderneming bij de slag om het station van Elandslaagte hen al fataal. De publieke opinie in Nederland was merendeels aan de zijde van de Boerenbevolking en men steunde de Nederlanders die besloten af te reizen naar het oorlogsgebied. De Nederlandse regering behield daarentegen een neutrale positie en zag weinig heil in de oorlog tegen het machtige Groot-Brittannië.

Spaanse Burgeroorlog

De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) was een conflict tussen de nationalisten onder leiding van generaal Francisco Franco en de socialisten. De nationalisten zagen in de socialisten ‘het rode gevaar’, mede door de steun die zij ontvingen van de communistische Sovjet-Unie. De nationalisten werden onder andere gesteund door nazi-Duitsland en het fascistische Italië. Door deze samenwerking werd de Spaanse Burgeroorlog een symbool voor de antifascistische strijd en kregen de socialisten hulp van sympathisanten in het buitenland.

Vrijwilligers Spaanse Burgeroorlog

Door middel van de Comintern organisatie (Communist International) werd aan het begin van de oorlog de zogeheten Internationale Brigade opgericht. Deze brigade rekruteerde vrijwilligers uit meer dan vijftig landen die meewilden vechten tegen de troepen van Franco. Ook Nederland kende zogenaamde ‘Spanjestrijders’. Gedurende de Spaanse Burgeroorlog gingen er zo’n 700 Nederlanders naar Spanje, onder hen waren niet alleen strijders maar ook medisch personeel die hoopten een bijdrage te kunnen leveren aan de goede zaak. Een groot deel van de vrijwilligers deelden de communistische ideologie, maar onder hen waren ook gelukzoekers en kansarmen die zich aansloten bij de socialisten vanwege hun strijd voor sociale gelijkheid.

Spanjestrijders verliezen Nederlanderschap

Waar honderden Nederlands tijdens de oorlog naar Spanje vertrokken, vluchtten er andersom ook rijke Spanjaarden naar Nederland. Een deel van deze vluchtelingen werd door de Nederlandse overheid op Ameland ondergebracht, waar zij het einde van de oorlog konden afwachten voor zij naar hun thuisland konden terugkeren. De Nederlandse vrijwilligers ging het niet altijd goed af. Een aantal kwam met heroïsche verhalen terug, maar onder hen waren er ook die halverwege probeerden te deserteren en psychisch in de problemen raakten door de oorlogstaferelen. Bij terugkomst in Nederland werden de vrijwilligers ontdaan van hun Nederlanderschap omdat zij in dienst waren geweest van een vreemde krijgsmacht. Pas in 1970 werd het Nederlanderschap aan de Spanjestrijders teruggegeven.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten er zo´n 25.000 Nederlanders vrijwillig mee met de Duitse Waffen SS in de strijd tegen de Russen. Al in mei 1940 begonnen de Duitsers met de rekrutering van Nederlandse jongemannen, Germaanse broeders, voor de Waffen SS. Op 21 december 1940 werd de SS-divisie Wiking opgericht, bestaande uit Duitse, maar ook Nederlandse, Belgische, Deense en Noorse vrijwilligers. In de selectie van manschappen in de zogeheten ‘kruistocht tegen de Bolsjewieken’ werd er gezocht naar ‘raszuivere ariërs’ die Nederland konden representeren in de oorlog. De vrijwilligers hadden uiteenlopende motieven voor hun bijdrage aan de oorlog, sommige deelden de Duitse ideologie, maar andere werden hoofdzakelijk door hun hang naar avontuur gedreven.

Oorlogsmisdaden Wiking divisie

De Wiking divisie was onder andere werkzaam bij Operatie Barbarossa vanaf juli 1941 en de Slag bij Stalingrad in november 1942. Tijdens hun verblijf in Oost-Europa hielpen zij ook mee aan de vernietiging van vijanden van het naziregime, waaronder Joden, zigeuners en communisten. Na de oorlog meenden de Nederlandse soldaten die aan het Oostfront hadden gevochten dat zij slechts ‘gewone soldaten’ waren en niets met genocides te maken hadden gehad. Uit later gevonden dagboekfragmenten van leden van de Wiking divisie blijkt het tegendeel.

Korea oorlog

De Koreaanse oorlog was onderdeel van de Koude Oorlog waarbij Noord-Korea steun ontving van de Sovjet-Unie en China en Zuid-Korea hulp kreeg van de Verenigde Naties, onder leiding van de Verenigde Staten. De in 1950 gestarte oorlog eindigde in 1953 in een wapenstilstand, maar formeel gezien werd er nooit vrede gesloten. Net als de Koude Oorlog kan de oorlog gezien worden als een strijd tussen de botsende ideologieën van het communisme versus het kapitalisme. De Nederlandse bijdrage aan het conflict ging niet van harte en in plaats van het sturen van legeronderdelen kwam de Nederlandse steun in de vorm van vrijwillige strijders.

Nederlandse steun Korea oorlog

De Verenigde Naties verzochten aan het begin van de Koreaanse oorlog Nederland om troepen te sturen. Nederland, vermoeid van de Indonesische oorlog en niet happig op een volgende conflict, ging pas over stag nadat de Verenigde Staten dreigden de Marshallhulp stop te zetten. In plaats van militaire eenheden te sturen ging de Nederlandse regering akkoord met het sturen van vrijwilligers. Deze vrijwilligers bestonden aanvankelijk voornamelijk uit beroepsmilitairen, maar in 1952 werd een publieke campagne gestart om meer vrijwilligers te charteren. Aanmeldingscijfers waren aanzienlijk hoger dan de werkelijke uitgezonden vrijwilligers. Een deel kwam na aanmelding niet opdagen en een groot deel werd afgekeurd. In totaal vertrokken er ruim 500 Nederlanders richting Korea. Deze vrijwilligers werden onderdeel van het Nederlandse Detachement van de Verenigde Naties. Van hen sneuvelde de meerderheid tijdens de Koreaanse oorlog.

Oorlogsvrijwilligers

Naast de drie besproken oorlogen zijn er tal van voorbeelden te noemen waarin Nederlanders vrijwillig mee gingen vechten in oorlogen buiten de eigen landsgrenzen. Dit kon komen vanwege sympathie voor de ideologie van één van de strijdende partijen, eigen belang of uit praktische overwegingen zoals werkgelegenheid. Een gepaste behandeling bij terugkeer van de strijders leek ook al in eerdere conflicten problemen op te leveren. Feit is dat de Nederlandse Syriëgangers geen unicum zijn.