De geschiedenis van Dejima

Op 28 oktober begonnen koning Willem-Alexander en koningin Máxima aan een driedaags staatsbezoek aan Japan. De betrekkingen tussen Nederland en Japan gaan al eeuwen terug. De Nederlanders hadden zelfs een tijdlang het alleenrecht op de handel met Japan. Die handel verliep via het kunstmatige eilandje Dejima. 

Portugezen ontdekken Japan

In 1543 kwamen de eerste Europese schepen aan in Japan. Een groep Portugese kooplieden zette als eerste voet aan de grond in Japan. Aarzelend heetten de Japanse landheren de Portugezen welkom. In 1549 kwam de jezuïet Francis Xavier aan in Japan en begon daar een bekeringsmissie. Die missie had succes. Het katholicisme kreeg redelijk vaste voet aan de grond in Japan en zelfs een Japanse edelman liet zich bekeren. Deze edele, Omura Sumitada, zorgde ervoor dat de Portugezen konden handelen vanuit de haven Nagasaki.

Dejima wordt gebouwd

Daar was echter niet iedereen het mee eens. Veel Japanse hoge edelen keken met argusogen naar de jezuïtische bekeringsdrang. Shogun Hideyoshi, op dat moment de machtigste edele van Japan, besloot het christendom uit te bannen. Om te voorkomen dat christelijke handelslieden zich onder de Japanse bevolking zouden mengen en op die manier het christendom zouden verspreiden, liet hij voor de kust van Nagasaki een eilandje bouwen. Daar zouden de Europese handelaren zich mogen vestigen. De Europeanen mochten het eilandje niet af.

Nederlandse aankomst in Japan

In 1598 vertrokken vijf schepen vanuit de Nederlanden naar Azië. De route ging niet langs Afrika en de Indische Oceaan, maar langs Zuid Amerika en over de Stille Oceaan. Onderweg zouden de schepen proberen een aantal Zuid Amerikaanse gebieden op de Spanjaarden te veroveren. Dat lukte echter niet. Door stormen, ziekte en gevechten waren de verliezen hoog. Van de vijf schepen wist slechts één schip Azië te bereiken. Twee jaar na vertrek liet het schip de Liefde haar anker vallen voor de Japanse kust. Er waren nog slechts 24 mensen aan boord, van wie de meesten ziek waren. Stuurman William Adams werd welkom geheten door de shogun en werd zelfs diens adviseur voor buitenlandse zaken. Adams zond bericht van de goede ontvangst naar de Nederlanden en in 1609 vertrokken er twee schepen naar Japan. In hun kielzog zetten ook twee Engelse schepen koers naar Japan. Zowel de Nederlanders als de Engelsen kregen toestemming om factorijen, handelsposten, te openen in het haventje van Hirado. Voor de Japanse kust barstte een felle concurrentiestrijd los.

Europeanen kiezen partij in Japanse burgeroorlog

In Japan zelf was het ook onrustig. Er was een strijd om de macht uitgebroken tussen de verschillende Shoguns en de Europese politieke verhoudingen begonnen ook hierin een rol te spelen. De Nederlanders gaven militaire steun aan Shogun Ieyasu. Zijn tegenstanders bestonden voor een groot deel uit bekeerde christenen, die gesteund werden door Portugese Jezuïten. Shogun Ieyasu won de strijd. Hoewel de Nederlanders uiteraard ook christelijk waren, leverde dat veel minder problemen op. De protestantse Nederlanders hielden zich niet bezig met het bekeren van Japanners waardoor shogun Ieyasu hen wel tolereerde. Uiteindelijk won Ieyasu de strijd. De Portugezen werden met geweld gedwongen Japan te verlaten. De Engelsen legden het ook af tegen de Nederlanders waardoor die het monopolie op de handel met Japan in handen kregen. Dat monopolie zouden ze bijna tweehonderd jaar vasthouden.

Dejima wordt Nederlands

Om de buitenlandse invloed alsnog zo veel mogelijk buiten de deur te houden, werden de Nederlanders in 1641 naar het leegstaande Dejima gestuurd. Daar moesten ze zich houden aan strenge regels die door de Japanners werden opgelegd. De Nederlanders mochten alleen het eiland af voor een jaarlijks bezoek aan de shogun en de handelaren mochten hun vrouwen en kinderen niet meenemen. Nederlanders mochten ook niet aan land om Japans te leren. De Japanners regelden zelf dat er tolken waren die Nederlands konden. De strenge regels leverden nogal eens problemen op. Bijvoorbeeld toen in 1643 een Nederlands schip door een storm in een Japanse baai moest aanleggen. Dat was verboden en de schipper en een aantal bemanningsleden werden gevangen genomen door de Japanners. Japanners mochten het eiland ook niet op, met uitzondering van tolken en kooplieden. Daar kwam na een tijdje verandering in. Langzaam werden de regels wat opgerekt, waardoor de Nederlanders ook prostituees op het eilandje mochten ontvangen.

Dejima raakt in verval

Gedurende de 18e eeuw ging het steeds langzaamaan met de handel. De Republiek der Verenigde Nederlanden was in zwaar weer terecht gekomen en het aantal schepen dat uitvoer naar Dejima nam af.  De VOC verdween en werd overgenomen door de Bataafse Republiek, maar ook dat mocht niet baten. Door de Napoleontische oorlogen werd al het verkeer tussen Dejima en Europa geblokkeerd, waardoor de bevolking van Dejima helemaal op zichzelf was aangewezen. Ondanks dat bleef Dejima ook na de Franse tijd nog van de Nederlanders. De Japanners vertrouwden de andere Europese mogendheden niet.

Het einde van Dejima

Toch was de groeiende invloed van andere mogendheden wel iets waar men rekening mee moest houden. Westerse mogendheden begonnen steeds meer geweld te gebruiken bij het verdedigen van hun handelsbelangen. In 1839 begonnen de Engelsen een oorlog met China om hun handelsbelangen zeker te stellen. Koning Willem II zond in 1844 een brief aan de shogun om hem te waarschuwen dat hetzelfde met Japan zou kunnen gebeuren. De shogun legde de waarschuwingen echter naast zich neer. Toch waren de waarschuwingen niet voor niets geweest. In 1853 kwam een Amerikaanse oorlogsvloot aan bij Japan. Onder dreiging van geweld moest de shogun het land openstellen voor andere mogendheden. Nederland was het monopolie op Japan kwijt. De factorij werd gesloten en veranderd in een consulaat. Japan lag nu open voor de rest van de wereld. Daardoor groeide de handel op Japan enorm. Door die groei van de handel, groeide de haven van Nagasaki ook. Om plaats te maken voor de nieuwe uitbreidingen van de haven werd het eiland in 1904 afgegraven.