Antoni van Leeuwenhoek ontdekt animalculen door zijn microscoop

Op 26 mei 1676 ziet Antoni van Leeuwenhoek voor het eerst ‘kleine diertjens’, oftewel animalculen, onder zijn microscoop. Van Leeuwenhoek wordt wereldberoemd door deze ontdekking en wordt inmiddels gezien als de grondlegger van de microbiologie.

Levensloop

Van Leeuwenhoek werd geboren in Delft op 24 oktober 1632. Zijn vader was de mandenmaker Philip Antonyszoon. Zijn moeder, Margareta Bel van den Bergh, kwam uit een familie van bierbrouwers. Antoni werd gedoopt als ‘Thonis Philipszoon’, maar hij noemde zich Van Leeuwenhoek omdat zijn ouderlijk huis op de hoek naast de Leeuwenpoort stond. Hij ging naar school in Warmond en Amsterdam, waar hij werd opgeleid tot kassier en boekhouder. Antoni trouwde twee keer en kreeg vijf kinderen. Nadat zijn tweede vrouw was overleden, bleef Antoni alleen achter met zijn dochter Maria.

Gouden Eeuw

Antoni leefde in de zeventiende eeuw en paste goed in het tijdsbeeld. Hij was een vermogend handelaar en zijn onderzoek vond plaats in een tijd van ontdekkingen. Zo vond zijn tijdgenoot Christiaan Huygens het slingeruurwerk uit, en veranderde in het buitenland de wetenschap op revolutionaire wijze door de theorieën van Descartes, Newton en Galileo Galilei. Nederland kende naast de wetenschappelijke bloei ook grote welvaart. Delft was, op Amsterdam en Leiden na, de rijkste stad van Nederland en handelde in het beroemde ‘Delfts Blauw’. Antoni bekleedde in deze tijd als lakenhandelaar enkele bestuurlijke functies die hij kreeg via het regentenmilieu waarin hij verkeerde.

Opleiding

Antoni had geleerd handel te bedrijven, maar was niet opgeleid in een andere taal. Ook had hij geen wetenschappelijke studie genoten. Zijn beroemde microscopen ontwikkelde hij dan ook in de achterkamer van zijn winkel. Antoni had voor de lakenhandel geleerd om lenzen te gebruiken en te slijpen om de kwaliteit van lakens mee te inspecteren, een vaardigheid die hem dus goed van pas kwam.

Meer lezen over de ontdekkingen van Anthoni van Leeuwenhoek? In Geschiedenis Magazine 6 van 2022 vertelt Dirk van Delft hoe Van Leeuwenhoek in het grootste geheim aan zijn lenzen werkte en hoe hij zijn ontdekkingen financierde.

Bestel nu

Microscoop

Met zijn microscopen deed hij ontdekkingen die voor zijn tijd spectaculair waren. Hij ontdekte onder meer de animalculen, die hij ‘kleine diertjens’ noemde, maar ook rode bloedcellen, bacteriën en luizeneieren. Antoni was enthousiast over zijn ontdekkingen, en stuurde daarom brieven naar bekende artsen, onder wie Reinier de Graaf. De Graaf was onder de indruk van zijn werk en had contact met de prestigieuze Royal Society in Londen. Antoni werd door De Graaf voorgesteld bij dit genootschap, waarvan alleen de meest vooraanstaande wetenschappers lid konden worden. Er was meteen veel belangstelling voor Antoni’s werk, waardoor hij in 1680 lid werd gemaakt van de Royal Society.

Koninklijke waardering

Omdat Antoni hierdoor de mogelijkheid kreeg om werk te publiceren in het tijdschrift van de Royal Society, de Philosophical Transactions, werd hij wereldberoemd. Hij kreeg zelfs bezoek van koningin Mary van Engeland en tsaar Peter de Grote. Ook koning Charles II had belangstelling voor zijn ‘kleine diertjens’. Van Leeuwenhoek bleef zijn leven lang brieven en preparaten sturen aan de Royal Society, die tot op de dag van vandaag goed bewaard zijn gebleven. Ook in Nederland was er veel waardering voor Antoni. Na zijn overlijden kreeg hij een ereplaats in de Oude Kerk in Delft, waar hij op 31 augustus 1723 werd begraven.

Speciale lenzen?

Tijdgenoten waren zeer nieuwsgierig naar de lenzen die van Leeuwenhoek in zijn microscopen gebruikte. Lange tijd deed van Leeuwenhoek hier erg geheimzinnig over, en suggereerde zelfs dat hij zijn lenzen op een heel eigen manier maakte. In mei 2021 kwamen onderzoekers van het Rijksmuseum Boerhaave en de TU Delft er door zogenoemde neutronentomografie, een techniek waarmee de lens onderzocht kon worden zonder de microscoop uit elkaar te halen, erachter dat de lens van van Leeuwenhoek die zij onderzochten gemaakt was met een reeds bekende productiemethode, helemaal niet zo speciaal dus. Ironisch gezien was de productiemethode bekend geworden door de Brit Robert Hooke, die zelf heel nieuwsgierig was naar van Leeuwenhoeks geheimzinnige werkwijze. Eigenlijk boekte van Leeuwenhoek, ondanks drie eeuwen aan speculatie over zijn speciale lenzen, dus met 'gewone' lenzen uitzonderlijke resultaten.