Griekse tragedie en tragici: theater zonder mening

Veel mythen en sagen uit de Griekse oudheid werden verbeeld in het theater om de Grieken te vermaken. De Griekse tragedie, zoals deze toneelvorm werd genoemd, gaf soms een erg vrije invulling aan deze verhalen, maar kende daarnaast ook erg strakke regels.

Oorsprong Griekse tragedie

Dionysos-theater dat werd gebruikt voor de rituelen

De Griekse of Attische tragedie kende tussen 550 v. Chr. en 220 n. Chr. een enorme populariteit, maar de oorsprong ervan is niet geheel bekend. Een aantal historici denkt dat de kunstvorm die begon in Athene was afgeleid van eerdere kunstuitingen zoals de opvoering van heldendichten. Anderen denken juist dat de tragedie sterke banden heeft met de rituelen die werden uitgevoerd bij de verering van Dionysos. Bij deze religieuze rituelen werden geiten geofferd, liederen gezongen en droeg men maskers. Dionysos werd echter niet alleen gezien als god van muziek en poëzie, maar ook als god van de wijn. Drank mocht dan ook niet ontbreken bij het schouwspel. Door de drank – niet geheel vrij van drogerende middelen – verloor de deelnemer de controle over de emoties en werd zo een ander persoon, net zoals een acteur.

Geen geweld of politiek

De Griekse of Attische tragedie – vernoemd naar het schiereiland Attica – werd opgevoerd in een openluchttheater en werd bezocht door een groot deel van de mannelijke bevolking. Het plot was bijna altijd gebaseerd op de Griekse mythologie en had dan ook vaak een religieus karakter. Omdat het hierbij vaak ging om een verhaal over goed of fout en de behandelde onderwerpen vaak erg ernstig waren, mocht er geen geweld te zien zijn op het podium. Wanneer een karakter dood ging, moest dit dan ook buiten beeld gebeuren en alleen te horen – en dus niet te zien – zijn voor het publiek. Daarnaast mochten er geen politieke standpunten gepresenteerd worden en werden actuele gebeurtenissen vaak niet besproken.

Acteurs Griekse tragedie

In de allereerste Griekse tragedies was meestal maar één acteur te bewonderen, gekleed in kostuum en masker. Deze solotoneelspeler kreeg in 520 v. Chr. bijval van een koor van zo’n 15 medespelers die zongen en dansten, maar nooit praatten. Deze innovatie was toe te schrijven aan Thespis, een acteur die door Aristoteles werd omschreven als de eerste die een personage in plaats van zichzelf speelde op het toneel. Ook werden voortaan twee mannelijke toneelspelers meer toegelaten op het podium, waardoor het aantal acteurs per stuk op drie kwam.

Meerdere kostuums

Daarnaast veranderde de acteur tijdens het optreden voor het eerst van kostuum. Dit gebeurde in een tent achter het podium, waardoor verschillende personages gespeeld konden worden. De tent zou in de loop der jaren groter worden en uiteindelijk vervangen worden door permanente stenen gebouwen die de gehele achtergrond van het podium opvulden.

Aischylus, Sophokles & Euripides

De eerste beroemde Griekse tragicus was Aeschylus (525 – 456 v. Chr.), die een tweede acteur toevoegde en zorgde voor meer dialoog in het toneelspel. Wat hij daarnaast vaak deed, was een onderwerp uitsmeren over verschillende voorstellingen. Hierdoor was hij de eerste die gebruik maakte van de trilogie. Na Aischylus kwam de immens populaire Sophokles (496-406 v. Chr.). Hij voegde in navolging van zijn voorganger een derde acteur toe aan het theaterstuk en maakte gebruik van geschilderde achtergronden die soms zelfs verwisselden tijdens het optreden. De laatste in het rijtje van grote tragici was Euripides (484-407 v. Chr.), vooral bekend vanwege zijn ijzersterke dialogen en relatieve realisme.

Van tragedie naar komedie

Veel tragedies werden speciaal geschreven voor zogenaamde theatercompetities die tijdens festivals werden gehouden. Desondanks werden veel stukken gekopieerd en meerdere malen opgevoerd. De scripts van deze voorstellingen werden zelfs als overheidsdocumenten aangemerkt en mochten niet veranderd worden. Uit de neutrale Griekse tragedie ontstond uiteindelijk de Griekse komedie, die veel meer een politiek standpunt innam en actuele gebeurtenissen bespotte. Tezamen vormden zij de fundering voor bijna elke vorm van theater die wij nu kennen.