Nederlandse Nobelprijswinnaars

Op 5 oktober 2016 werd bekendgemaakt dat de Groningse wetenschapper Ben Feringa de Nobelprijs voor de Scheikunde heeft gewonnen. Hij werd daarmee de meest recente Nederlandse winnaar van een Nobelprijs. Welke landgenoten gingen hem voor?

In totaal wonnen twintig Nederlanders een Nobelprijs. Bij de eerste uitreiking van de Nobelprijzen in 1901 viel al direct een Nederlandse scheikundige in de prijzen: de Amsterdamse hoogleraar Jacobus Henricus van ’t Hoff. In totaal wonnen vier Nederlanders de Nobelprijs voor de Scheikunde. Naast van ’t Hoff waren dit de Utrechtse chemicus Peter Deybe in 1936, Paul Crutzen in 1995 en de Groningse scheikundige Ben Feringa in 2016. Zij wonnen de prijzen voor uiteenlopende zaken, zoals verrichtingen op het gebied van de atmosfeerchemie (denk aan de ozonlaag) en voor onderzoek naar bijvoorbeeld röntgenstralen.

Nobelprijs voor Natuurkunde

Het grootste aantal van de door Nederlanders behaalde Nobelprijzen is op het gebied van de natuurkunde. In totaal wonnen tien Nederlanders acht prijzen in deze categorie: de Leidse theoretisch natuurkundige Hendrik Antoon Lorentz en zijn Amsterdamse collega Pieter Zeeman in 1902, de Amsterdamse thermodynamicus Johannes van der Waals in 1910, de Leidse hoogleraar Heike Kamerlingh Onnes in 1913, de Groningse wetenschapper Frits Zernike in 1953, de Nederlands-Amerikaanse Nico Bloembergen in 1981, Simon van der Meer in 1984, de Utrechtse wetenschappers Gerard ’t Hooft en Martinus Veltman in 1999, en de Russisch-Nederlandse Andre Geim in 2010. Zij wonnen prijzen voor bijvoorbeeld onderzoek naar eigenschappen van materie onder extreem lage temperaturen, de ontdekking van het Zeemaneffect, toestandsvergelijking van  gassen en vloeistoffen en de uitvinding van de fasecontrastmicroscoop.

Fysiologie of geneeskunde

Op dit gebied wonnen drie Nederlanders een Nobelprijs. In 1924 werd de Nobelprijs voor fysiologie of geneeskunde toegekend aan de Leidse wetenschapper Willem Einthoven voor zijn ontdekking van het mechanisme van het elektrocardiogram. In 1929 ontving de Utrechtse hoogleraar Christiaan Eijkman deze prijs voor zijn ontdekking van meerdere vitamines. Hij ontdekte deze tijdens zijn onderzoek naar de tropische ziekte beriberi. Tot slot kreeg de Leidse bioloog Niko Tinbergen de prijs in 1973 voor zijn onderzoek in de ethologie, de tak van de biologie die zich richt op de studie van het gedrag van dieren.

Nobelprijs voor de vrede en het Vredespaleis

De Nobelprijs voor de Vrede werd tweemaal gewonnen door een Nederlander. In 1911 won Tobias Asser de prijs voor zijn rol als initiatiefnemer en voorzitter van de Haagse Vredesconferenties. Vanaf 1913 zou deze organisatie zich vestigen in het Vredespaleis te Den Haag. In 1954 won het V.N. bureau van de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen de prijs. Gerrit Jan van Heuven Goedhart was op dat moment de Eerste Commissaris en nam de prijs in ontvangst. Ook was de OPCW - de internationale organisatie die zich inzet voor het verbod op chemisch wapentuig - gevestigd in Den Haag toen de instelling in 2013 de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst mocht nemen.

Prijs voor de economie

In 1968 werd besloten om een categorie toe te voegen aan de Nobelprijzen. Het betrof hier de categorie van de economie, die in 1969 door een Nederlander gewonnen werd. De Rotterdamse hoogleraar Jan Tinbergen won de prijs voor zijn werk in de econometrie. Hij was een van de grondleggers van dit vakgebied, waarin wiskunde en statistiek gecombineerd worden om economische modellen op te stellen.

Literatuur

Hoewel veel Nederlandse schrijvers, waaronder de Leidse historicus Johan Huizinga en de Haarlemse literator Harry Mulisch, wel genomineerd zijn geweest voor de literatuurprijs, is deze nog nooit door een Nederlandse auteur gewonnen. Wat niet is, kan echter altijd nog komen.

Afbeeldingen:

• De Groningse Nobelprijswinnaar Ben Feringa. Bron - OIST from Onna Village, Japan [CC BY 2.0] via Wikimedia.
• Het hoofdkantoor van de OPCW in Den Haag. Bron -  "own work" [CC BY-SA 3.0] via Wikimedia.