Hoe Polen van de landkaart verdween en weer terugkwam

De geschiedenis van Polen is een verhaal van grote macht, verval, tragedie en wederopbouw. In de 16e eeuw was Polen een machtige en verrassend democratische staat. Het speelde een belangrijke rol in de Europese politiek tot ver in de 18e eeuw. Dan begint het tragische deel van de Poolse geschiedenis, een land dat verscheurd en opgedeeld werd door andere Europese grootmachten.

De Poolse geschiedenis begon met de komst in de 6e en 7e eeuw van Slavische volkeren die zich vestigen in gebied dat nu Pools is. In de 10e eeuw bekeerden zij zich tot het christendom, in 1025 vormt er zich een koninkrijk. In de periode van de 14e tot de 16e eeuw werd dit koninkrijk onder de Jagiellon dynastie een staat van belang door expansie, culturele bloei en vooral door een sterke dynastieke relatie met het hertogdom Litouwen. In 1569 vormden de twee staten het Pools-Litouws Gemenebest. Deze staat zou zich vestigen als grootmacht op het Europees toneel.

Het Pools-Litouws Gemenebest

Het Pools-Litouws Gemenebest kende een turbulente geschiedenis. Vanaf begin 17e eeuw verkeert de staat in een aanzienlijke serie conflicten. Tussen 1605-1618 bevond het land zich in een aantal conflicten met Moskou, van 1617-1629 met Zweden, in 1620 en 1621 vocht het grote slagen uit met de Osmanen. Tevens kampte Polen-Litouwen met een grote binnenlandse rebellie van onder anderen Kozakken.

Pools-Litouwse conflicten

Het conflict met Moskou werd gewonnen door de Polen-Litouwen. Tijdens een van de conflicten vond een beroemde slag plaats, de slag bij Klushino (1610). Hier wist een klein Pools-Litouws leger, dat vooral bestond uit de befaamde gevleugelde huzaren, een enorm Russisch leger te verslaan. Zo’n 5.000 Russen sneuvelden hier, tegenover 400 Polen. Deze serie van conflicten met Moskou werd beëindigd in 1619. Het Gemenebest annexeerde een flink stuk land van de Russen en bereikte in 1619 haar grootste oppervlakte. In 1618 zag Zweden haar kans schoon voor een invasie van Polen-Litouwen. Deze strijd zou tot 1629 voortduren en uiteindelijk beslist worden in het voordeel van Zweden, dat een aantal havens aan de Baltische Zee annexeerde (onder andere Riga). In 1620 en 1621 vocht Polen-Litouwen twee grote veldslagen uit met het Osmaanse Rijk. De eerste slag, de slag bij Cecora, was een bloedige nederlaag voor het Gemenebest. Slechts zo’n 1000 soldaten keerden terug, de overige 8.000-9.000 sneuvelden of werden krijgsgevangen gemaakt. De Osmanen zagen hun kans schoon om hun grondgebied uit te breiden en rukten verder op richting het huidige Oekraïne. Bij Khotyn werden zij in 1621 echter verpletterend verslagen door Polen-Litouwen. Ze verloren zo’n 40.000 man, waarna de expeditie beëindigd werd.

De Poolse Delingen

Polen-Litouwen leed zwaar onder oorlog en interne ongeregeldheden. In 1683 boekte het een van haar laatste belangrijke militaire overwinningen bij de slag om Wenen. In dat jaar belegerden de Osmanen Wenen. De stad werd gered door het ingrijpen van Polen-Litouwen. De economie van Polen-Litouwen slonk echter en het bevolkingsaantal nam af. In de 18e eeuw verloor het land steeds meer macht. Dit zou uiteindelijk leiden tot een situatie in 1772 waarin delen van het land geannexeerd werden door Pruisen, Rusland en Oostenrijk, de Eerste Poolse Deling. De Tweede Poolse Deling vond plaats na de Russisch-Poolse oorlog van 1792, een hopeloze oorlog voor het Polen-Litouwen dat al gauw inzag dat het niet kon winnen. Meer Pools-Litouws gebied werd verdeeld tussen Rusland en Pruisen. De laatste verdeling van Polen vond plaats na een opstand tegen de Pruisische en Russische indringers. Deze opstand kwam ten einde met de slag van Maciejowice (1794). Wat nog restte van de het oude Gemenebest werd verdeeld onder Rusland, Pruisen en Oostenrijk in 1795. De volgende123 jaar bestond er geen Polen.

Polen na de Eerste Wereldoorlog

Hoewel de centrale machten Duitsland en Oostenrijk-Hongarije tijdens de Eerste Wereldoorlog stappen ondernamen om een Pools koninkrijk op te richten, zou Polen pas na de oorlog in 1918 weer een onafhankelijke staat worden. Dit was het 13e van Woodrow Wilson’s befaamde ‘Fourteen Point Plan'. Deze nieuwe onafhankelijkheid was echter van korte duur. In september 1939 werd het land aangevallen door Nazi-Duitsland en korte tijd later ook door de Sovjet-Unie. Opnieuw werd Polen tussen nabije grootmachten verdeeld.

Polen na de Tweede Wereldoorlog: verhuizing van een land

Na de Tweede Wereldoorlog werden de grenzen van Polen enorm verlegd, het land schoof als het ware een stuk op richting het westen. Het oosten van Polen werd geannexeerd door de Sovjet-Unie. Deze door de Sovjet-Unie geannexeerde grond kwam hun toe volgens het Molotov-Ribbentrop pact. Polen werd hiervoor gecompenseerd in het westen: het kreeg een aanzienlijk stuk land van het verslagen Duitsland. Deze aanpassing van de grenzen bracht een volksverhuizing met zich mee: Polen werden gedwongen te vertrekken uit het land dat de Sovjet-Unie annexeerde. Zij konden zich vestigen in het land dat Polen ten koste van Duitsland verkreeg. De Duitsers die nog niet uit dit gebied gevlucht waren aan het eind van de oorlog, werden nu ook gedwongen te vertrekken om plaats te maken voor de Poolse bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog werd Polen een satellietstaat van de Sovjet-Unie. Uiteindelijk zou het land in 1989 onafhankelijk worden.