De Poolse Grondwet van 1791: de eerste grondwet van Europa

3 mei 1791 – Het Parlement van de Pools-Litouwse Gemenebest keurt de Poolse grondwet goed. De grondwet moet de politieke disbalans herstellen die ontstaan was nadat de adel te veel privileges had gekregen. Met de historische ondertekening wordt de allereerste Verlichte grondwet van Europa van kracht.

Voorgeschiedenis

In 1763 had het Poolse parlement de Poolse Stanislaus August Poniotowski benoemd tot koning, onder druk van Rusland. Tijdens zijn koningschap ontstond in Polen een hervormingspartij, die veel aanhang had onder de burgerij en lage adel. Zij streden voor een onafhankelijk Polen. Stanislaus wilde aan deze hervormingseisen tegemoet komen, maar voelde de hete adem van tsarina Catharina de Grote van Rusland in zijn nek. Zij wilde Polen als Russische vazalstaat behouden.

Eerste Poolse Deling

Als gevolg van de roep om hervormingen vond in 1772 de Eerste Poolse Deling plaats; Rusland, Pruisen en Oostenrijk namen delen van Polen in. In Polen ontstonden nu twee grote stromingen. De hervormingsgezinden verenigden zich in de Confederatie van Bar en de conservatieven voegden zich bij de confederatie van Targowica. De twee partijen brachten het land aan de rand van een burgeroorlog.

De Poolse Grondwet van 1791

De hervormingsgezinde parlementsleden keurden in 1791 de grondwet goed, gevormd naar de idealen van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring. Het ondertekenen van de grondwet betekende de invoering van een constitutionele monarchie, de scheiding van machten, volkssoevereiniteit en vrijheid van godsdienst (hoewel het verboden bleef van het katholieke geloof af te stappen). Hoewel de grondwet geen twee jaar van kracht was, was het wel de eerste geschreven grondwet van Europa.

De Tweede en Derde Poolse Deling

Als reactie op de grondwet viel Rusland Polen binnen en volgde de Tweede Poolse Deling. Vanaf 1795 bestond de Poolse staat niet meer: Rusland, Pruisen en Oostenrijk maakten handig gebruik van de onrust in Polen, waarna zij middels de Derde Poolse Deling het land volledig annexeerden.