Binnen de grenzen blijven: politiek isolationisme

Isolationisme is het politieke beleid van een volk of een natie om zich af te zonderen van de buitenwereld. Politiek isolationisme ontstaat vaak als angstreactie op dreigingen uit het buitenland. Waar in het verleden was het isolationisme vooral een Amerikaanse en Aziatische aangelegenheid was, is het isolationisme tegenwoordig ook in Europa in opkomst. Waarom isoleerden Japan en de Verenigde Staten zich precies en waarom trekt Europa naar het isolationisme toe?

Omstreden beleidskeuze

Het voeren van een isolationistische politiek is een omstreden beleidskeuze. Het afsnijden van handelsrelaties, allianties en internationale overeenkomsten heeft namelijk grote impact op de economische, politieke en culturele situatie van een land. Isolationistische landen streven vaak naar autarkie, een gesloten (economische) staatshuishouding, om zo het isolationisme vol te houden. Een isolationistisch beleid moet niet verward worden met opgelegd isolationisme ten gevolge van (economische) sancties, zoals in Myanmar en Cuba. De motivatie om te kiezen voor isolationisme heeft in de geschiedenis erg verschilt. Voor sommige landen was het isolationisme een bewuste keuze om zich te isoleren van conflicten in de wereld, voor andere landen duidde het isolationisme juist op een uitsluiting van andere volkeren waarbij de eigen natie verheven werd. In andere gevallen vormde het isolationisme een aanloop tot hegemonie of het vormen van een imperium.

Japans isolationisme van 1653 tot 1854

Japan kende verschillende periodes van isolationisme. Na een bloedige en moeizame periode van eenwording sloot Japan zich van 1635 tot 1854 zeer bewust af van de buitenwereld. Een van de redenen was dat Japan het christendom buiten de deur wilde houden. Het Japanse isolationisme was een reactie op het imperialistische en koloniale tijdperk van de westerse landen, Japan wilde onder geen beding ten prooi vallen aan het westerse kolonialisme. Het isolationisme was gebonden aan strenge regels opgesteld in het afzonderingsedict van 1636.

‘’Geen Japans schip (…), noch een inwoner van Japan, zal proberen om het land te verlaten; wie dit toch zal proberen, zal sterven, en het schip met de bemanning en de goederen zullen verbannen worden tot nadere orders. Alle personen die terugkeren uit het buitenland zullen ter dood veroordeeld worden … Degene die probeert om een brief uit het buitenland mee te nemen, of terug te keren na verbanning, zal sterven met zijn familie; ook wie voor hem zal bemiddelen, zal ter dood gebracht worden.’’

De strikte wetten bleven van kracht tot 1853, toen dwong de Amerikaanse marine Japan om zichzelf open te stellen voor handel met het Westen.

Tijdens de isolatie maakten de Japanners een uitzondering voor handel met de Hollanders. Op dit schilderij uit 1811 van Philipp Franz von Siebold staan Hollanders op de uitkijk voor een binnenkomend Hollands schip.

Japan militariseerde tijdens isolationisme

Medio jaren ’20 van de twintigste eeuw sloeg Japan opnieuw een isolationistische koers in,  dit was weer een reactie op de westerse invloeden in de Aziatische wereld. Ditmaal militariseerde Japan en richtte het land zich op het uitbreiden van het Japanse imperium. In 1931 leidde dit tot de inval van het Chinese gebied Mantsjoerije en verdere Japanse agressie leidde tot de Tweede Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog bleef het isolationisme een inherent onderdeel gebleven van de Japanse buitenlandpolitiek. Hoewel Japan tegenwoordig Westerse producten imiteert en handel drijft met de wereld, blijven ze streven naar een homogene Japanse samenleving waarin de eigen cultuur en godsdienst als superieur beschouwd worden.

Amerikaans politiek isolationisme

Ook aan de andere kant van de oceaan was het begrip isolationisme nauw verbonden met de buitenlandse politiek. De isolationistische houding van de VS werd voor het eerst geformuleerd door de eerste president George Washington in 1796: ‘’De USA moeten zich verre houden van alle blijvende verbonden met enig deel van het buitenland’’. De Amerikanen hielden hun buren graag te vriend, maar zoals president Thomas Jefferson in 1801 zei: ‘’vriendschappelijke relaties met iedereen, verstrengelende allianties met niemand´´. De hele 19e eeuw hielden de Amerikanen zich vast aan het isolationisme en in 1823 werd zelfs de Monroe-doctrine uitgevaardigd door president James Monroe. Hierin werd gesteld dat de VS zich nooit zal mengen in Europese conflicten, tenzij hun eigen belangen geschaad werden. De doctrine werd echter niet altijd even strikt nageleefd, zo vergrootte de VS meermaals haar invloed in de Stille Oceaan. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef de VS niet aan de kantlijn staan, maar na de oorlog keerde het isolationisme terug. Overdonderd door de gruwelen van de oorlog leefde de VS het isolationisme na de oorlog strikt na; de VS werd geen lid van de Volkenbond . Hiernaast weigerde de VS om het Verdrag van Versailles te ondertekenen. Deze terugkeer naar het isolationisme bleek echter geen lang leven beschoren.

Amerikaans interventionisme na de Tweede Wereldoorlog

Protest tegen de Vietnamoorlog (1967)

Toen Pearl Harbour eind 1941 aangevallen werd, werd Amerika meegesleept in de Tweede Wereldoorlog. Voor isolationisme was lang geen plaats meer in het Amerikaanse buitenlandbeleid. Vanaf de Tweede Wereldoorlog zou Amerika juist stevig interveniëren in de wereld, zowel politiek als economisch. Het Marshall-plan (1947), de oprichting van het NAVO-pact (1949) en de Vietnamoorlog getuigen van het Amerikaanse interventionisme. Maar de vele oorlogen maakten de roep om het isolationisme steeds groter en een terugkeer naar het isolationisme is zichtbaar. De laatste paar jaren wordt president Obama door Europa zelfs beschuldigd van isolationisme. In een lang interview met Obama, gepubliceerd in het politieke magazine the Atlantic, werden de verschuivende prioriteiten in Amerika’s buitenlandbeleid duidelijk uiteengezet. Europa en het Midden-Oosten zijn niet langer de prioriteit van de VS. Sinds de mogelijkheid tot schaliegaswinning in Amerika is het land niet langer afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten. Hiernaast voelde de VS zich meermaals in de steek gelaten door Europese bondgenoten. De aandacht van de VS is daarom verschoven naar de Stille Oceaan en het vraagstuk van de opkomst van China.

Europees isolationisme

Hoewel isolationisme in het verleden vooral een Amerikaanse en Japanse aangelegenheid is geweest beginnen isolationistische sentimenten in Europa ook op te spelen. Lang kreeg het isolationisme geen vat op het dichtbevolkte Europa, omdat alle landen genoodzaakt waren om samen te werken. Dit was de enige manier om oorlog te voorkomen op het Europese continent en om economisch te overleven. Maar nadat Europa de afgelopen paar jaar opgeschrokken werd door verschillende terroristische aanslagen en een grote vluchtelingenstroom roepen steeds meer burgers en politici op om de buitenwereld de rug toe te keren. De opkomst van het rechtspopulisme in Europa, de negatieve stem op het Oekraïene referendum, de Brexit en de massale ‘nee’ van Hongarije op het vluchtelingenreferendum getuigen hiervan.

Meer geschiedenis nieuws lezen? Geschiedenis Magazine is hét tijdschrift voor geschiedenisliefhebbers. Laat je inspireren en profiteer van de speciale aanbieding: 1 jaar slechts € 37,50 (i.p.v. € 59,95) én 5 welkomstcadeaus!