Frans Hals, De magere compagnie [Public domain], via Wikimedia Commons

Nederlandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw: de Hollandse Meesters

Tijdens de Nederlandse Gouden Eeuw vond een gigantische productie van kunstwerken plaats. Volgens een schatting werden in de twintig jaar na 1640 ruim een miljoen schilderijen gemaakt. Kunstenaars en kunstwerken uit deze periode krijgen vaak de benaming ‘(oude) Hollandse meester’. De precieze onderscheidingen zijn moeilijk te maken en voornamelijk een indeling van kunsthistorici. Grote namen als Rembrandt, Vermeer en Frans Hals behoorden tot de zeventiende-eeuwse kunstenaars die tot de Hollandse Meesters gerekend worden.

De Renaissance en de Hollandse School

In het Engels gebruikt men de term ‘Dutch School’ voor alle Nederlandse schilders van de late Renaissance tot de Barok. Met name als de auteur onbekend is krijgt het werk deze categorisering. Meestal wordt er echter wel verder onderscheid gemaakt, tussen vroege kunstenaars als Jheronimus Bosch en latere schilders als Vermeer en Rembrandt. De zeventiende eeuw, die ook wel bekend staat als de Gouden Eeuw, vormde het hoogtepunt van de kunstproductie, met name ook in de relatief laat bloeiende Noordelijke Nederlanden.

Stijl van de Hollandse Meesters

Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, een precieze omschrijving te geven van de stijl van de Hollandse Meesters, gezien de grote verschillen tussen kunstenaars onderling en binnen het werk van sommige individuen. In het algemeen kan gezegd worden dat de Barok gekenmerkt wordt door extreem realisme, een grote uitbundigheid en de dramatische effecten. Daarnaast gebruikten kunstenaars sterke licht-donker contrasten en speelde dieptebewerking een belangrijke rol. Veel van deze elementen zijn terug te vinden bij Rembrandt, Vermeer en Hals.

Het werk van Vermeer (1632-1675)

Johannes Vermeer kwam als zoon van een welvarende zijdewever en kunsthandelaar al vroeg in aanraking met schilderkunst. Aanvankelijk schilderde hij werken met Bijbelse en mythologische thema’s. Later maakte hij de schilderijen in zijn typische en bekende stijl: alledaagse scenes in een intieme en serene sfeer. Met uitzondering van Gezicht op Delft en het Straatje spelen de scenes zich binnenshuis af. Het Meisje met de parel is ongetwijfeld zijn meest bekende werk. Het is geen portret, maar een ‘tronie’, een soort fantasiekop die een bepaald karakter uitbeeldt. Het werk wordt ook wel de ‘Mona Lisa van het Noorden’ genoemd, omdat het meisje de toeschouwer blijft aankijken, ongeacht waar die zich bevindt.

Het werk van Rembrandt (1606-1669)

Rembrandt van Rijn begon eveneens met religieuze en historische thema's. Met name zijn meester Pieter Lastman had een grote invloed op hem. Al vrij jong begon hij zijn eigen atelier en verkreeg hij grote bekendheid. Tijdens zijn eerste vijf jaar in Amsterdam schilderde Rembrandt vooral grote, felgekleurde schilderijen van dramatische taferelen. Vanwege zijn levensstijl kwam Rembrandt in de jaren ’40 en ’50 in de financiële problemen. Hij was gedwongen soberder en meer teruggetrokken te leven. Wellicht lag dit, samen met de dood van zijn vrouw, aan de basis van ontwikkelingen in zijn stijl en thematiek. In plaats van grootse, gedetailleerde, en veel ‘actie’ bevattende taferelen schilderde hij vaker werken met slechts enkele personen en een sobere, vlakke uitstraling.

Het werk van Frans Hals (1582-1666)

Frans Hals richtte zich, in tegenstelling tot Vermeer en Rembrandt, volledig op portretten van individuen en groepen. Zijn stijl is zwierig en los, en de gezichten van personen zijn zeer levendig. Hierdoor krijgen de afgebeelde mensen een minder statige en formele uitstraling. Hij nam de compositieschema's van de maniëristen over, een stroming uit Italië die de eerdere perfectie uit de 'Hoge Renaissance' ontregelde met een zekere speelsheid en expres imperfecte verhoudingen. Frans Hals kreeg gedurende zijn leven weinig bewondering en leefde in armoede. Enkele bekende schilderijen zijn De lachende cavalier en De vrolijke drinker.

Leestip:

Titel: Netwerkende kunstenaars in de Gouden Eeuw – De succesvolle loopbanen van Govert Flinck en Ferdinand Bol
Auteur: Erna E. Kok
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087045425
Winkelprijs: €15,–

BESTEL NETWERKENDE KUNSTENAARS IN DE GOUDEN EEUW

Bronnen:

Diverse auteurs onder redactie van BD/HSK Boekproducties IJsselstein (1997) Schilderkunst van A tot Z. Geschiedenis van de schilderkunst van oorsprong tot heden. (Rebo Productions)