Een schandvlek op de zetel: Paus Benedictus IX

Het Vaticaan zou hem het liefst vergeten en antiklerikale historici smullen van zijn levensverhaal: Paus Benedictus IX (1032 – 1044, 1045 – 1046, 1047 – 1048). Geboren als Theophylactus van Tusculum omstreeks 1012, werd hij door omkoperij van zijn vader al op jonge leeftijd paus. Tijdens zijn pausdom stapelde zich schandaal op schandaal.

Venijnige diplomatie

Toen Benedictus IX in 1032 tot paus werd benoemd, was hij volgens sommige bronnen pas 11 jaar. De 19e- eeuwse Franse historicus Louis Duchesne omschreef hem als ‘niets meer dan een dreumes’ en ‘nog lang niet in staat om kwaad te doen’. Dat zou snel veranderen. Zijn eerste jaren in het pontificaat kenmerkten zich door intriges en machtsspel. Benedictus IX brak de kerkelijke regels door Aribert, de Aartsbisschop van Milaan, gevangen te zetten en later te excommuniceren. Bevriend met de keizers van het Heilige Roomse Rijk, Koenraad II en diens opvolger Hendrik III, bezat hij een veilige positie die hem in staat stelde te doen wat hij wilde. Op verzoek van Henry III excommuniceerde hij bijvoorbeeld een aantal Hongaarse edelen. Ook werd hij in die periode beschuldigd van sodomie, verkrachtingen en moord.

Wel of geen paus?

Zijn gedrag leidde ertoe dat Benedictus IX tot twee keer toe door het volk van Rome de stad werd uitgejaagd. In 1044 werd in zijn afwezigheid een nieuwe paus aangewezen: Sylvester III. Die probeerde op zijn beurt zijn voorganger te laten vermoorden, waarna Sylvester III zelf verbannen werd. Uitbanning werd ook Benedictus IX op een synode in april opgelegd, maar hij negeerde dat verzoek, excommuniceerde zijn rivaal Sylvester III en nam zijn oude rol weer aan. Niet voor lang echter, want nog geen maand later bedacht hij zich. Hij wilde met zijn liefje trouwen en besloot daarom zijn werkzaamheden neer te leggen en zijn pauselijke titel voor veel goud te verkopen aan zijn peetvader, Johannes Gratianus. Met zijn vertrek nam hij ook een deel van het geïnde belastinggeld mee. Een jaar later kwam hij toch weer op zijn beslissing terug. Hij kwam weer naar Rome en het machtsspel begon opnieuw. Uiteindelijk trok Benedictus IX, na nog eenmaal kort op de Pauselijke troon te hebben gezeten, aan het kortste eind. Hij sleet zijn laatste jaren waarschijnlijk in het klooster.

Een levendige herinnering

Het hachelijke pausdom van Benedictus IX is door tijdgenoten en historici in niet mis te verstane termen omschreven. Kardinaal Didierius, die later zelf Paus Victor III zou worden, herinnerde zich ‘zijn verkrachtingen, moorden en andere onbeschrijfelijke daden. Zijn leven als Paus was zo smerig, zo fout en zo afschuwelijk, dat ik sidder als ik eraan denk.’ Bisschop Benno van Placenta beschuldigde hem ook van ‘veel vuile ontucht en moorden.’ De 19e-eeuwse Pruissische historicus Ferdinand Gregorovius, die zich tegen de katholieke kerk keerde, melde over de zaak: ‘hij is een demon uit de hel, die vermomd als priester de Stoel van Petrus heeft ingenomen.’